Ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος

Ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος (Ζάκυνθος,
1820- Αθήνα, 1888) ήταν  γιατρός, δημοσιογράφος
και φιλελεύθερος πολιτικός από την Ζάκυνθο.
Συμμετείχε ενεργά στο κίνημα για την
ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. 
Αφού ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές
του στη Ζάκυνθο, γράφτηκε στην Ιατρική
Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνέχισε
μεταπτυχιακές του σπουδές στην Ιταλία,
στη Γαλλία και στη Γερμανία. Ανακηρύχθηκε
διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου
του Μονάχου. Με την επιστροφή του αναμίχθηκε
στην πολιτική και εντάχθηκε στο Ριζοσπαστικό
Κόμμα. Το κόμμα των Ριζοσπαστών ιδρύθηκε το
1848 και διαλύθηκε αμέσως μετά την ένωση
των Ιόνιων νήσων με την Ελλάδα το 1864, ήταν
ενάντια στην Αγγλική κατοχή των Ιόνιων
νήσων και υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα.
Το κίνημα του επτανησιακού ριζοσπαστισμού
ήταν αστικό-δημοκρατικό. Τις ρίζες του
τις είχε στα δημοκρατικά συνθήματα των
γαλλικών επαναστάσεων του 1789 και 1848 και
στο ιταλικό απελευθερωτικό κίνημα του
19^ου αιώνα (καρμπονάροι, Γαριβάλδι).
Για αυτό το λόγο είχε διπλό προσανατολισμό
εθνικό και κοινωνικό/δημοκρατικό. Απαιτούσε
δηλαδή τόσο την Ένωση της Επτανήσου με
την Ελλάδα όσο δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
Ουσιαστική, διαφορά με τα δυτικά ριζοσπαστικά
κινήματα ήταν η έντονη αναφορά στην ορθοδοξία
με μια μορφή λαϊκής θρησκείας. Από το
1848 ξεκινούν έναν ανένδοτο αγώνα εναντίον
της Αγγλικής κατοχής. Στις 26 Νοεμβρίου
1850 ο Ριζοσπάστης βουλευτής Ιωάννης Δετοράτος
Τυπάλδος σε μια ενθουσιώδη βουλή (Θ΄Βουλή)
προτείνει το ψήφισμα για την ένωση της
Επτανήσου με την Ελλάδα. Το ψήφισμα το
υπέγραψαν και οι Γεράσιμος Λιβαδάς, Ναδάλης
Δομενεγίνης, Γεώργιος Τυπάλδος, Φραγκίσκος
Δομενεγίνης, Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος,
Ιωσήφ Μομφεράτος, Τηλέμαχος Παΐζης, Ιωάννης
Τυπάλδος, Άγγελος Σιγούρος – Δεσύλλας,
Στ. Πυλαρινός, Χριστόδουλος Τοφάνης. Η
Βρετανία απάντησε με διωγμούς, συλλήψεις,
φυλακίσεις, εξορίες και κλείσιμο των
εφημερίδων. Η οργάνωση των Ριζοσπαστών
ουσιαστικά διαλύεται, Τότε στον χώρο
των ριζοσπαστών εμφανίζεται ο Κωνσταντίνος
Λομβάρδος. Μέχρι τότε δεν είχε αναμιχθεί
στην πολιτική ούτε είχε υποστεί κανέναν
διωγμό. Δραστήριος πολιτικός, ικανός
και εντυπωσιακός ρήτορας και δημεγέρτης
σύντομα προωθείται στην ηγεσία. Τώρα
το κέντρο του ριζοσπαστισμού μεταφέρεται
από την Κεφαλλονιά στη Ζάκυνθο, αφού εκεί
υπάρχει δυνατή ομάδα βουλευτών του κόμματος.
Ο Λομβάρδος ακολούθησε όμως πιο συντηρητική
και λιγότερο ριζοσπαστική πολιτική από
τους προκατόχους του, καθώς απομακρύνθηκε
από το δημοκρατικό αίτημα του ριζοσπαστισμού
και περιόρισε τη δράση μόνο στην ένωση.
Το 1852 εκλέχτηκε για πρώτη φορά ση Βουλή
της Ιόνιας Πολιτείας και έκτοτε εκλέγεται
συνεχώς. Σύντομα όμως θα έρθει σε σύγκρουση
με την παλιά ηγεσία των Ριζοσπαστών. Ήδη
από το 1858 αρχίζει να αμφισβητεί με άρθρα
του στην εφημερίδα που εξέδιδε Φωνή του
Ιονίου το δημοκρατικό-ενωτικό ψήφισμα
της Θ΄Βουλής, όπως και το αντίστοιχο της
Ι΄Βουλής στα 1857. Η πράξη αυτή θεωρήθηκε
θράσος από την παλιά ηγεσία, η οποία βάλθηκε
να απαντήσει ότι ο ριζοσπαστισμός είναι
η γενική τάση της ανθρωπότητας και επομένως
και της οραματιζόμενης Νέας Ελλάδας.
Εθνική ανεξαρτησία σημαίνει κυριαρχία
του λαού, ελευθερία και πρόοδο. Ο Λομβάρδος
θεωρούσε ότι ο δημοκρατισμός δεν είναι
γενική απαίτηση της κοινωνίας, αλλά προτίμηση
μιας μειοψηφίας, που όμως δημιουργεί
πρόβλημα στο ενωτικό ζήτημα. Έτσι, προέβαλλε
τον «πρακτικό» ριζοσπαστισμό, στον οποίο
πιστεύει ο λαός απέναντι στον δογματισμό
της παλαιάς ηγεσίας. Η σύγκρουση αυτή
έδειξε την ύπαρξη δυο τάσεων, αλλά δεν
οδήγησε σε σχίσμα. Ξεκίνησε όμως μια έντονη
αντιπαράθεση μεταξύ Λομβάρδου και Μομεφρατού. 
Η κοινοβουλευτική παρουσία του Λομβάρδου
στην Ιόνια Βουλή ήταν πολύ έντονη, ιδιαίτερα
κατά την ΙΑ΄Βουλή (1857-1861), όπου πλειοψηφούσαν
οι Μεταρρυθμιστές. Ο Λομβάρδος προσπάθησε
να αντιστοιχήσει την τακτική του νέου
ριζοσπαστισμού με το ενωτικό και απελευθερωτικό
κίνημα της Ιταλίας και με την αντίστοιχη
κίνηση των Σλάβων της Βαλκανικής και
επιδίωξε τη λύση του Επτανησιακού Ζητήματος
με κοινή δράση στο χώρο της Βαλκανικής
κάτω από την ηγεσία του Γαριβάλδι. Το
1859 η εφημερίδα του Λομβάρδου συγχωνεύτηκε
με την εφημερίδα Ρήγας και έγινε Φωνή
του ιονίου και Ρήγας. Το σχίσμα ήρθε στη
νέα ΙΒ Βουλή της Ιόνιας Πολιτείας. Τον
Μάιο του 1860 ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος
ίδρυσε στην Ζάκυνθο ένα κομιτάτο στα
πρότυπα του Κεντρικού ιταλικού Κομιτάτου της Γένοβας
με το οποίο είχε έρθει σε επαφή, με σκοπό
να προκαλέσει την επέμβαση του Γαριβάλδη
για την απελευθέρωση της Ηπείρου, της
Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Το κομιτάτο
της Ζακύνθου ήταν παράρτημα του κομιτάτου
της Γένοβας. Ο Λομβάρδος έκανε πολά ταξίδια
στην Ιταλία και Ελλάδα και συναντήθηκε
με τον Όθωνα , Βίκτωρα Εμμανουήλ και Γαριβάλδη για την προώθηση των σκοπών
του.

Το 1862 Ηλίας Ζερβός ως Πρόεδρος τότε
της Βουλής ανεβαίνει στο βήμα
και προτείνει την αναστολή του
εθνικού ζητήματος και την
ψήφιση διαφόρων βελτιώσεων με τις
οποίες θα ανακουφιζόταν ο επτανησιακός
λαός, μαζί του τάχθηκε ο Ιωσήφ Μομφεράτος και οι παλιοί ριζοσπάστες ενώ ο Λομβάρδος και νέοι ριζοσπάστες διαφώνησαν με αποτέλεσμα
την διάσπαση των ριζοσπαστών σε αληθινούς, ή παλιούς Ριζοσπάστες, (Κόμμα Αληθινών
Ριζοσπαστών), με αρχηγούς τον Ηλία
Ζερβό-Ιακωβάτο και τον Ιωσήφ Μομφεράτο,
και σε Κόμμα των Ενωτικών Ριζοσπαστών
(Νέοι ριζοσπάστες), ή απλά ενωτικών, με αρχηγό τον Κωνσταντίνο
Λομβάρδο.  Η πρόταση των Βρετανών για
ένωση δεν είχε τίποτα τελικά από τα οράματα
των ριζοσπαστών. Ο Λομβάρδος εκλέγεται
στη Νέα και τελευταία Βουλή του 1862 και
συμμετέχει ενεργά στη Συντακτική Συνέλευση
της ελληνικής Βουλής μετά την ένωση. Αναγνωρίζει
τον θρόνο του νέου βασιλιά Γεωργίου Α΄
ως το μόνο εχέγγυο της τάξης και συντάσσεται,
όπως και η πλειοψηφία των ριζοσπαστών
βουλευτών με τους Ορεινούς. Γενικά, η
εμφάνιση των επτανήσιων στη συντακτική
βουλή επιδρά σημαντικά στους ενδοκομματικούς
συσχετισμούς και έχει λειτουργεί καθοριστικά
στην επιβολή της καθολικής ψηφοφορίας
και συνολικά στον δημοκρατικό χαρακτήρα
του νέου Συντάγματος. Στις νέες εκλογές
οι νέοι ριζοσπάστες και ο ίδιος ως αρχηγός
τους συντάσσονται με το Κόμμα του Αλ.
Κουμουνδούρου. Τα κυριότερα σημεία του
φιλελεύθερου μεταρρυθμιστικού αυτού
ρεύματος ήταν εξασφάλιση φιλελεύθερων
θεσμών και σταθερή εσωτερική τάξη, συνεργασία
με τον βασιλιά, ο οποίος όμως θα ασκούσε
τα προνόμιά του σύμφωνα με το γράμμα και
το πνεύμα του Συντάγματος, και τέλος ο
αλυτρωτισμός. Στις 6 Νοεμβρίου 1865 αναλαμβάνει
το υπουργείο Εκκλησίας και Δημόσιας Εκπαίδευσης
στην δεύτερη κυβέρνηση Κουμουνδούρου.
Στις 18 Δεκεμβρίου 1866 αναλαμβάνει υπουργός
Ναυτικών και στις 24 Δεκεμβρίου υπουργός
Δικαιοσύνης στην τρίτη κυβέρνηση Κουμουνδούρου.
Στα 1872 όμως θα αποχωρήσει μαζί με τον
Χαρ. Τρικούπη από το Κόμμα του Κουμουνδούρου
και θα ιδρύσουν το λεγόμενο Πέμπτο Κόμμα.
Τυπικά, ο Λομβάρδος θεωρείται ως γηραιότερος
αρχηγός του νέου κόμματος, αλλά ο Τρικούπης
ουσιαστικά αναδεικνύεται ηγέτης μπαίνοντας
δυνατά στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας.
Ο Λομβάρδος θα είναι υποψήφιος για την
προεδρία της Βουλής, αλλά θα χάσει λαμβάνοντας
72 ψήφους έναντι 82 του Ιωάννη Δηλιγιάννη.
Βασική αρχή του νέου κόμματος είναι η
αρχή της δεδηλωμένης και ισχυρή κυβέρνηση
που θα προκύψει από αδιάβλητες εκλογές.
Διαφωνούσαν με τις κυβερνήσεις συνασπισμού
και υποστήριζαν κυβερνήσεις με μεγάλες
πλειοψηφίες που θα μπορούσαν να επιβάλλουν
ένα σταθερό εκσυγχρονιστικό σχέδιο. Ο
Λομβάρδος αναδείχτηκε από τους σημαντικότερους
υπερασπιστές του κοινοβουλευτικού συστήματος
με συνεχείς παρεμβάσεις από το βήμα της
Βουλής, ιδιαίτερα την περίοδο της μεγάλης
συνταγματικής κρίσης εξαιτίας της παρέμβασης
του βασιλιά. Ο αλλεπάλληλος διορισμός
κυβερνήσεων μειοψηφίας και η συνεχής
χρήση του δικαιώματος της διάλυσης της
Βουλής οδήγησε τον Λομβάρδο να ταχθεί
εναντίον αυτού του βασιλικού δικαιώματος.
Στη συνέχεια στην αντιπολιτευτική δράση
παίρνει την σκυτάλη ο Χαρ. Τρικούπης με
τα γνωστά άρθρα του «Τις πταίει;». Στις
27 Απριλίου 1875 αναλαμβάνει υπουργός Δικαιοσύνης
στην πρώτη κυβέρνηση Χαρ. Τρικούπη. Ο
βασιλιάς ύστερα από τις πιέσεις που δέχτηκε
από την αντιπολίτευση του Πέμπτου Κόμματος
και εξαιτίας της εξάντλησης της πολιτικής
ζωής από τις συνεχείς παρεμβάσεις του
και τις συνεχείς νοθευμένες εκλογές,
ανέθεσε στον Τρικούπη να οργανώσει τίμιες
εκλογές. Ο Λομβάρδος ανέλαβε συνεπώς
ένα πολύ σημαντικό πόστο, κρίσιμο για
την επιβεβαίωση της πολιτικής γραμμής
του κόμματος. Αναλαμβάνει υπουργός Εσωτερικών
στην τρίτη (10 Μαρτίου 1880), τέταρτη (7 Μαίου
1883) και πέμπτη (9 Μαίου 1886) κυβέρνηση Τρικούπη.
Ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος σε όλη τη διάρκεια
της μεγάλης αυτής πολιτικής του δραστηριότητας
διατηρούσε ως εκλογική και πολιτική βάση
την Ζάκυνθο μέσα από τη λειτουργία μιας
πολιτικής Λέσχης. Αναδείχτηκε σε έναν
από τους πιο συνεπείς δημοκρατικούς πολιτικούς
του β μισού του 19^ου αιώνα.