Σάββατο 24 Απριλίου 2010

Ο Γεώργιος Κωνσταντινίδης, ψευδώνυμο ...

Ο Γεώργιος Κωνσταντινίδης, ψευδώνυμο Σκληρός, (1878 Τραπεζούντα-1919 Αλεξάνδρεια), μετριοπαθής ασκητικός τύπος και ερευνητής, υπήρξε ένας από τους βασικότερους εισηγητές του μαρξισμού στην Ελλάδα. Με το έργο του «Το Κοινωνικό μας Ζήτημα» προκάλεσε συζητήσεις και προστριβές ανάμεσα στους τότε προοδευτικούς κύκλους. Ο Γεώργιος Κωνσταντινίδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Τραπεζούντα του Οθωμανικού Πόντου. Ο πατέρας του Ηλίας Κωνσταντινίδης, σπούδασε στην Αθήνα και διατέλεσε καθηγητής στο γνωστό «Φροντιστήριο Τραπεζούντας». Επηρεασμένος από τον αναδυόμενο ελληνικό εθνικισμό στην περιοχή αυτή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έδωσε στα τελευταία - από τα συνολικά εννιά - δίδυμα παιδιά του που γεννήθηκαν το 1869, τα ονόματα του βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας: Γεώργιος και Όλγα. Τα παιδιά της οικογένειας του Ηλία Κωνσταντινίδη απέκτησαν την τυπική παιδεία των αστικών και μεσοαστικών στρωμάτων που εμφανίστηκαν στις μεγάλες πόλεις του Πόντου, κυρίως, από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετέπειτα. Σε νεαρή ηλικία μετέβη στην Οδησσό της Ρωσίας για να ασκήσει δίπλα στον μεγαλέμπορο γαμβρό του το επάγγελμα του εμπόρου. Πολύ γρήγορα όμως εγκατέλειψε το εμπόριο για να σπουδάσει ιατρική. Το 1904 βρίσκεται φοιτητής στο πανεπιστήμιο της Μόσχας. Στα 1905 φαίνεται πως έχει ήδη εμπλακεί στο επαναστατικό κίνημα και είναι επηρεάζεται από το μαρξισμό του Γκεόργκι Πλεχάνωφ. Μάλιστα γνωρίζει τον ίδιο τον Πλεχάνωφ. Ενδεχομένως εκείνη την περίοδο να πήρε και το προσωνύμιο «Σκληρός», σύμφωνα με τη συνήθεια των Ρώσων επαναστατών της εποχής. Μετά τα επαναστατικά γεγονότα του 1905, το τσαρικό καθεστώς τον καταδικάζει σε θάνατο, αλλά αυτός κατορθώνει στα 1906 να διαφύγει στην Εσθονία. Εκεί συνέχισε, για ένα διάστημα, τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Ντόπαρτ, ώσπου να καταλήξει οριστικά στη Γερμανία και συγκεκριμένα στην Ιένα, όπου γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της πόλης. Στην Ιένα έχοντας κατασταλάξει ιδεολογικά στον σοσιαλισμό θα έλθει σε επαφή με άλλους έλληνες φοιτητές και θα εμπλακεί στην ίδρυση σοσιαλιστικών ομάδων. Συγκεκριμένα συνδέθηκε με τον Δ. Γληνό στην ίδρυση του φοιτητικού και σοσιαλιστικής κατεύθυνσης συλλόγου «Φιλική Προοδευτική Ένωση». Τότε συνέγραψε και κυκλοφόρησε στην Αθήνα το διάσημο έργο του Το Κοινωνικό Ζήτημα. Με αυτό το έργο ο Σκληρός υπήρξε εισηγητής στη χώρα μας της επιστημονικής κοινωνιολογίας , με κατεύθυνση προς τον ιστορικό υλισμό και τη διαλεκτική του Καρλ Μαρξ.  Για την έναρξη του ταξικού αγώνα, αναζητά όσους διαθέτουν την απαιτούμενη κοινωνική μόρφωση και την αυταπάρνηση, για την αφύπνιση των «κατώτερων αστικών και εργατικών τάξεων». Η πάλη των τάξεων είναι παράγοντας κοινωνικής προόδου και ισοδυναμεί με κίνηση , ζωή, πρόοδο. Γράφει ο Σκληρός: «Δεν μένει παρά η επίγνωση της ευρωπαϊκής εμπειρίας και η εφαρμογή της, για να λυθεί το κοινωνικό μας ζήτημα». Αναλύει και κρίνει την ελληνική ιστορία από το 1453 έως το 1907, κάτω από το πρίσμα της διαλεκτικής και είναι ο πρώτος που είπε ότι η επανάσταση του 1821 ήταν έργο της αστικής τάξης. Η κριτική του επισκόπηση παρουσιάζει ενδιαφέρον και συμβάλλει στην αξιοποίηση των στοιχείων του ελληνισμού, που μέχρι τότε αντιμετωπίζονταν επιφανειακά. Ο «Νουμάς», το περιοδικό της εποχής, που συγκέντρωνε ότι πιο προοδευτικό είχε τότε η Ελλάδα , θα κρατήσει επί δυο χρόνια τη συζήτηση γύρω από το επίμαχο βιβλίο-θέμα. Στις συζητήσεις πήραν μέρος πολλοί διανοητές της εποχής. Ανάμεσά τους ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο Μάρκος Ζαβιτσάνος και ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, που υποστήριξαν τις απόψεις του Σκληρού και ο Μάρκος Τσιριμώκος, ο Πέτρος Βλαστός, ο Ίωνας Δραγούμης και ο Α. Πουλημένος που τις επέκριναν. Ο ίδιος ο Σκληρός πήρε μέρος στις συζητήσεις με το περίφημο άρθρο του «Στους δημοτικιστάς». Σύμφωνα με τον Χρ. Χατζηιωσήφ «η συζήτηση για Το Κοινωνικό μας Ζήτημα συνιστά μια σημαντική στιγμή στη διαδικασία μετάλλαξης των καλλιτεχνών σε διανοούμενους στην Ελλάδα. Από την αποκλειστική ενασχόληση με την τέχνη τους χάριν της τέχνης και την περιφρόνηση προς την κοινωνία, στράφηκαν προς την αντιμετώπιση ενός καίριου κοινωνικού ζητήματος, από την ατομική δράση προχώρησαν σε συντονισμένες ενέργειες.» Βέβαια, η μετατόπιση αυτή έγινε με αφορμή ένα ζήτημα καταρχήν αισθητικού χαρακτήρα, το γλωσσικό, το οποίο εξελίχθηκε σε κοινωνικό. Βέβαια το κεντρικό πρόβλημα στην ανάλυση του Σκληρού δεν ήταν το ταξικό ζήτημα, αλλά το εθνικό, δηλαδή η επέκταση του ελληνικού κράτους, με βάση το γλωσσικό και τις συμμαχίες που όφειλαν να κάνουν οι έλληνες για την αντιμετώπιση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Σκληρός θεωρούσε ότι ο ιστορικός ρόλος της Ελλάδας είναι η απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων. Το γεγονός όμως ότι η επέκταση αυτή αναγιγνωσκόταν μέσα από το πρίσμα της ταξικής πάλης, ως θετικού και κεντρικής σημασίας στοιχείου για την κοινωνική πρόοδο ήταν αρκετό ώστε να θεωρηθεί ανατρεπτικό και να προκαλέσει αντιδράσεις. Η άποψη του Σκληρού ερχόταν σε αντίθεση με την βασική παραδοχή που επικρατούσε κατά τον 19ο αιώνα στους κυρίαρχους κύκλους της διανόησης περί απουσίας ταξικών διαφοροποιήσεων και έλλειψης ταξικών αντιθέσεων στο ελληνικό κράτος, που διαφοροποιούσε την Ελλάδα από την Ευρώπη. Το στοιχείο αυτό της αταξικότητας είχε μάλιστα αναγορευθεί σε βασικό συστατικό της ελληνικότητας και σε ιδανικό που σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε να διατηρηθεί. Ως εκ τούτου, μπορεί κανείς να αναλογιστεί τους λόγους που η επαναστατική για τα δεδομένα απόρριψη της αταξικότητας προκάλεσε τόσο μεγάλη και βίαιη αντίδραση. Ορισμένα συμβάντα, όπως απεργίες στον Πειραιά, αποκάλυπταν ότι ο μύθος της αταξικότητας είχε ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του και αυτό ενόχλησε ιδιαίτερα τους Τσιριμώκο και Δραγούμη. τις αυταπάτες περί ελληνο-οθωμανικής συνενόησης που παρήγαγε ο εθνικισμός του βαλκανικού ελληνισμού και εξέφραζε ο Ίων Δραγούμης.

 Το 1908 και το 1909 ο Σκληρός ταξίδεψε για λόγους υγείας στη Ρωσία, ενώ το 1911 εγκαταστάθηκε στο Κάιρο, όπου και εργάστηκε ως γιατρός σε κλινική. Εκεί ιδρύει το σωματείο «Εντευκτήριο» και τη «Λαϊκή Λέσχη». Εκείνη την εποχή το ελληνικό στοιχείο στην Αίγυπτο ξεπερνούσε τις 60.000 και έκανε αισθητή την παρουσία του με τις εμπορικές και άλλες οικονομικές δραστηριότητές του. Το 1913 ο Σκληρός άρχισε να παίρνει μέρος στην πνευματική και πολιτική κίνηση της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο. Κυρίως συνεργάστηκε με το Αλεξανδρινό περιοδικό Γράμματα. Τα δημοσιεύματα του , στο περιοδικό «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας, και κυρίως το άρθρο του « Σκεπτικισμός και  η φυλή μας», προκαλούν μεγάλες συζητήσεις, στις οποίες συμμετέχουν ο Γιαννιός,  ο Παπανδρέου, ο Ίωνας Δραγούμης, ο Βλαστός κ.ά. Οι εκδόσεις του περιοδικού κυκλοφόρησαν στα 1917 σε ειδική έκδοση τη μικρή μελέτη του Σκληρού με τίτλο Η φιλοσοφία του πολέμου και της ειρήνης. Σε αυτό αναφέρεται στην κατάργηση του πόλεμου ως μέσου επίλυσης των διαφορών. Το 1919, πάλι στην Αλεξάνδρεια τυπώνει το έργο του «Τα σύγχρονα προβλήματα του Ελληνισμού», στο οποίο, με μηχανιστικές εκτιμήσεις, εξαιρεί το έργο του Ελευθέριου Βενιζέλου «που έκανε  ότι ήταν δυνατόν να γίνει, μέσα στις εκτάκτως δύσκολες κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες ήταν αναγκασμένος να δράσει».

Ο σοσιαλισμός του Σκληρού δεν ήταν σε καμία περίπτωση δεν εντασσόταν στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική παράδοση. Αποτελούσε ένα μείγμα ριζοσπαστικού πατριωτισμού, γερμανικού «σοσιαλισμού του κράτους» και μαρξιστικών αναγνώσεων σοσιαλδημοκρατικής προσέγγισης. Θεωρούσε ότι η διάρρηξη των φεουδαρχικών και αυτοκρατορικών θεσμών υπέρ των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής ήταν βασική προϋπόθεση για την εξέλιξη και την ανάπτυξη των λαών. Εργαλείο για αυτήν την πρόοδο ήταν η ταξική πάλη. Βέβαια, αυτή θα έπρεπε να αμβλυνθεί μέσα από ένα κοινωνικό κράτος. Ο εκσυγχρονισμός του συνεπώς τον έφερνε πολύ πιο κοντά σε αντιλήψεις που εκφράστηκαν από τον Βενιζέλο. Δηλαδή ποτέ ο Σκληρός δεν ήταν πιο ριζοσπάστης για να εξελιχθεί σε πιο συντηρητικό, όταν στήριξε τον Βενιζέλο. Απλά στα νεανικά του χρόνια ήταν περισσότερο ακτιβιστής, για να γίνει περισσότερο διανοούμενος. Σε κάθε περίπτωση η μελέτη των ιδεών στην Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα δεν μπορεί παρά να ξεκινάει με το όνομά του σημαδεύοντας τις απαρχές μια σύγχρονης πρόσληψης της κοινωνικής πραγματικότητας.  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

πόσοι μας διάβασαν: