Η εξέγερση του Δεκέμβρη

Κώστας Παλούκης

Η εξέγερση του Δεκέμβρη, μια εξέγερση με πολλές πλευρές και διαφορετικά επίπεδα που επικέντρωναν και ενοποιούνταν στο ζήτημα της καταστολής, επανέφερε στην επιφάνεια παλιές συζητήσεις και προβληματισμούς. Μια σημαντική ένσταση που τέθηκε σχεδόν από το σύνολο της αριστεράς, και σε μεγάλο βαθμό συζητήθηκε στη δικιά μας αριστερά, αφορούσε το κατά πόσο το περιεχόμενο των συνθημάτων που κυριάρχησαν στις πορείες ήταν πολιτικά ή όχι και γενικότερα κατά πόσο το στίγμα του κινήματος ήταν πολιτικό. Οπότε έμπαινε το καθήκον και η υποχρέωση της αντικαπιταλιστικής αριστεράς να «πολιτικοποιήσει» το κίνημα θέτοντας συγκεκριμένους πολιτικούς στόχους. Κατά τον ίδιο τρόπο μπήκε στη συζήτηση το κατά πόσο το κίνημα ήταν «αυθόρμητο» και εάν αυτό είναι καλό ή κακό ή εν τέλει τι συνιστά το «αυθόρμητο». Ιδιαίτερα η κριτική αυτή αφορούσε τα συνθήματα εκείνα που στοχοποιούν τους αστυνομικούς ως πρόσωπα και ηθικές οντότητες, είναι υβριστικά ή και απλοϊκά-χιουμοριστικά, αφήνοντας έξω τις πολιτικές ευθύνες της αστυνομίας ως μηχανισμού καταστολής, της κυβέρνησης ή γενικά δεν αναδεικνύουν κάποιο «καθαρό» πολιτικό ζήτημα. Πρόσφατα λοιπόν μια τέτοια κουβέντα έλαβε χώρα σε ένα ιντερνετικό φόρουμ με αφορμή μια λίστα περίπου 100 συνθημάτων του τύπου:

«Τα τύμπανα τα άφησα, θα πιάσω το τρομπόνι / ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ», «Την παίρνω στο τηλέφωνο κι αυτή δεν το σηκώνει/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Ανάμεσα στους τζίτζικες, να και ένα τριζόνι/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «η μπόρα από τη Σαχάρα, έφερε και σκόνη/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «κι αν μπήκε ο Δεκέμβριος, δεν είδαμε το χιόνι/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Στην Κηφισιά για κηπουρό πήρανε τον Αντώνη/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Το φρούτο το πιο γλυκό, είναι το πεπόνι/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «ο σκύλος μου τρελάθηκε, με γάτες ζευγαρώνει/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Η καθημερινότητα πόσο πολύ με αγχώνει/μα όταν σας βρίζω ηρεμώ/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Τι κι αν η επιχείρηση εβάρεσε κανόνι/χαλάλι όλα τα λεφτά/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Ποιος τις παντόφλες μου έβγαλε έξω στο μπαλκόνι;/μήπως ξέρετε τίποτα/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ;», «Η ΑΕΚ τον απέλυσε προχθές τον Γιώργο Δώνη/για όλα φταίγατε εσείς/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Σαν πάρεις τον κατήφορο κανένας δεν σε σώνει/πάλι δεν βγαίνει νόημα/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!», «Ξέρεις πως τον τηλέγραφο τον βρήκε ο Μαρκόνι;/(ξέρω πως είναι άσχετο)/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!, /«Βγήκα και άπλωσα, μπουγάδα στο μπαλκόνι,/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ», «Το δάνειο η τράπεζα, πόσο σας το χρεώνει?/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ», «Η άνοιξη ακριβή, ένα το χελιδόνι/ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ». Και το φινάλε.... «Δεν είν' ανάγκη σύνθημα σε -ώνει να τελειώνει/ΜΠΑΤΣΟΙ-ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ- ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ».

Αυτά τα συνθήματα, λοιπόν, θεωρήθηκαν ότι δεν αφορούν και δεν χωράνε στην αντικαπιταλιστική αριστερά.

Πράγματι δεν έχουν τίποτα το πολιτικό, αν πολιτική είναι μόνο το πλαίσιο της συνέλευσης ή του σωματείου που θα πρέπει υποχρεωτικά να γράφει "κατά της ΕΕ, του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ" αν πολιτική είναι μόνο το σύνθημα "Εμπρος λαέ..." ή μόνο το επεξεργασμένο, εξορθολογισμένο, σχεδιασμένο, προσανατολισμένο, συμπεφωνημένο, κατεργασμένο, συγκροτημένο σύνθημα αν πολιτική είναι να επαναλαμβάνουμε αυστηρά και ιεροτελεστικά πράξεις και συνθήματα που υποδεικνύουν τον εγκλεισμό μας σε ένα πολύ δεδομένο, απονεκρωμένο, περιορισμένο σε φαντασία, διάθεση, παιχνίδισμα πολιτικά ορθό λόγο και πολιτικά ορθή πράξη. Όταν με εμμονή – και σωστά κατά την άποψή μου – πρέπει να μπαίνει σε κάθε κείμενο «το αντιΕΕ, αντικυβερνητικό, αντιιμπεριαλιστικό, αντιΓΣΕΕ» κλπ περιεχόμενό μας! Αλλά είναι φανερό ότι αυτού του είδους η πολιτική συνθηματολογία, παρότι αναγκαία και χρήσιμη ως ένα βαθμό, δεν είναι αρκετή ούτε σε εμάς, αλλά και ούτε και στη νεολαία των Δεκεμβριανών! Για παράδειγμα τα παιδιά μιας συσπείρωσης καλλιτεχνών που δημιουργήθηκε στα Δεκεμβριανά, και ουσιαστικά συγκεντρώσανε αυτά τα συνθήματα, καταφέρανε και κάνανε πολιτική και με έναν άλλο τρόπο! Πιάσανε το κεντρικό διακύβευμα που πλανιόταν στη συγκυρία και απαντήσανε σε αυτό. Και ποιό ήταν αυτό το διακύβευμα; Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο στο Σύνταγμα! Τι συμβόλιζε το δέντρο; Ο καθένας μπορεί να αναφέρει χιλιάδες πολιτικές πλευρές αυτής της συμπυκνωμένης στοχοποίησης ενός απολίτικου καταρχήν αντικειμένου. Και όμως, τελικά, πολύ πολιτικού!

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι το βασικό προτέρημα της δικιάς μας αντικαπιταλιστικής αριστεράς, δηλαδή το αυστηρά συνδικαλιστικό DNA, φαντάζει μειονέκτημα. Γιατί ναι μεν η κρυστάλινη ορθολογική δομή που χρειάζεται ένας λόγος για να πείσει το κοινό είναι χρήσιμη και ενθουσιάζει! Αλλά έξω από τη συνέλευση, έξω από το σωματείο, ξαφνικά κανείς δεν μπορεί να μας καταλάβει! Ενώ εκεί μέσα τους κερδίζουμε όλους, μόλις βγούμε έξω μετά βίας μας αναγνωρίζει κάποιος! Γιατί άραγε; Κατά την άποψή μου γιατί η πραγματική κοινωνία μόνο μέχρι σε ένα βαθμό προσεγγίζει τα προβλήματά της με έναν αυστηρά ορθολογικό τρόπο. Τις περισσότερες φορές τα προσεγγίζει, με άλλους υπόγειους τρόπους και εκφράσεις, περισσότερο θυμικούς, που δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που πρέπει να εφαρμόσει κανείς μέσα στο σωματείο και τη συνέλευση ή ακόμη και στη γειτονιά. Αυτοί οι θυμικοί τρόποι, ναι είναι απολίτικοι με το κριτήριο το αυστηρά συνδικαλιστικό-ορθολογικό, γιατί εμπεριέχουν ακριβώς το στοιχείο του αυθόρμητου, του ημισυνείδητου. Αυτά όμως τα στοιχεία μπορούν και μιλάνε ή δείχνουν καταστάσεις σαφώς πολιτικές.

Ποιο είναι το «πολιτικό» στοιχείο αυτών των συνθημάτων, ιδιαίτερα στη γραπτή τους μορφή; Ποιό είναι το λεπτό, αλλά κόκκινο, νήμα που ενώνει όλα αυτά τα στιχάκια-συνθηματάκια;

Από άποψη δομής χωρίζονται σε δύο τμήματα: έναν αριθμητή και έναν παρανομαστή. Σε όλα ο παρανομαστής είναι κοινός. Επαναλαμβάνεται το ίδιο σύνθημα απαράλλαχτο και με κεφαλαία γράμματα, σε αντίθεση με τα μικρά που είναι στον αριθμητή. Με αυτόν τον τρόπο, με αυτήν την επανάληψη και αυτήν την αντίθεση αποτυπώνεται το συναίσθημα της έντασης, της οργής και του θυμού κατά την σιωπηρή ή φωναχτή ανάγνωσή τους ή κατά την εκφώνησή τους στην πορεία! Το σύνθημα σε αυτόν τον παρανομαστή είναι το: ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ!

Τι υποδηλώνει αυτό το σύνθημα; Τον κεντρικό στόχο του κινήματος των Δεκεμβριανών που είναι η αστυνομική καταστολή. Το σύνθημα αυτό έχει φωναχτεί άπειρες φορές τα προηγούμενα 30 χρόνια, αλλά πάντοτε με μία ή δύο εκδοχές στον αριθμητή πολύ διαδεδομένες: ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΝΑ ΣΥΝΘΗΜΑ ΠΟΥ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΕΝΩΝΕΙ. Αλλά για πρώτη φορά σπάει ο αριθμητής και γίνεται απειράριθμος. Αυτό που μας "ενώνει" απελευθερώνεται από τον δεσμό του, γίνεται χίλια κομμάτια και αποκαλύπτεται!

Αλήθεια λοιπόν τι συνέχει αυτά τα συνθήματα: «Τα τύμπανα τα άφησα, θα πιάσω το τρομπόνι», με το σύνθημα: «Την παίρνω στο τηλέφωνο κι αυτή δεν το σηκώνει». Το: «Στην Κηφισιά για κηπουρό πήρανε τον Αντώνη» με το: «ο σκύλος μου τρελάθηκε, με γάτες ζευγαρώνει». Το: « Ανάμεσα στους τζίτζικες, να και ένα τριζόνι» με το: «Το φρούτο το πιο γλυκό, είναι το πεπόνι». Μα φυσικά πρόκειται για απολίτικες στιγμές της καθημερινότητας, εντελώς άσχετες φαινομενικά μεταξύ τους και εντελώς άσχετες με το ζήτημα. Εξάλλου αυτό το «ασχετο» είναι και το ζητούμενο που σε πολλά συνθήματα είναι ρητά δηλωμένο (βλ. «Δεν είν' ανάγκη σύνθημα σε -ώνει να τελειώνει», «ξέρω πως είναι άσχετο», «πάλι δεν βγαίνει νόημα»). Πρόκειται για εικόνες και μυρωδιές, για προσωπικές και δημόσιες στιγμές, όλα αυτά που συνθέτουν την πραγματική καθημερινή ζωή ενός ανθρώπου! Ο κάθε «υπνωτισμένος» άνθρωπος που μέχρι εκείνη τη στιγμή εστιάζει στο φαϊ, στην γκόμενα, στο ποδόσφαιρο, στην τράπεζα, στην δουλειά, στον καιρό, στην οικογενειακή του κλειστή ζωή εξεγείρεται και τοποθετείται απέναντι στη δολοφονία του μικρού Αλέξη. Ενώ μέχρι τώρα ήταν τα μόνα του προβλήματα, ξαφνικά όλα μαζί και χωρίς να πάψουν να είναι προβλήματά του ενώθηκαν σε ένα κοινό παρανομαστή. Και αυτή ακριβώς η αντίφαση, δηλαδή η τοποθέτηση του απλού καθημερινού κόντρα στην καταστολή, έκανε αυτά τα συνθήματα ελκυστικά και υιοθετήθηκαν ευχάριστα από όλους. Διότι όλοι καταλαβαίνανε ταυτόχρονα και επιπλέον το εξής: ότι μέσα σε αυτό το κίνημα, όλες αυτές οι μικρές ασήμαντες καθημερινότητές μας ενώθηκαν απέναντι σε ένα ζήτημα, γίνεται αυτός ο αχταρμάς με έναν μαγικό τρόπο «σχετικός», ενώθηκαν μέσα σε ένα σύνθημα το: ΜΠΑΤΣΟΙ, ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ, ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ. Απέναντι δηλαδή στην κρατική και αστυνομική καταστολή; Γιατί; Διότι στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό η καταστολή υπάρχει παντού, σε κάθε στιγμή, σε κάθε χώρο, στην εργασία, στην καφετέρια, στην τηλεόραση, στο γήπεδο, στην οικογένεια, στα ζώα! Επιτέλους, με λίγα λόγια καταλάβαμε τι είναι αυτό ΠΟΥ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΕΝΩΝΕΙ!

Αυτή η σύνδεση είναι πάρα πολύ πολιτική και πολύ όμορφη, απλή και κατανοητή. Αυτή η σύνδεση σύντροφοι δεν μπορεί να περιγραφτεί με καθαρά πολιτικά συνθήματα! Γιατί δεν χωράει σε αυτά! Ας μη χαρίζουμε αυτόν τον όμορφο αυθορμητισμό στην αναρχία και στον Συνασπισμό! Και όσο εμείς ψάχνουμε εγκεφαλικά το ορθό πολιτικό σύνθημα, για να πολιτικοποιήσουμε το κίνημα, αυτοί απλά το πιάνουν εκεί που ήδη υπάρχει! Ποιά είναι η διαφορά τους από εμάς; Οι αναρχικοί θα μείνουν σε αυτό, γιατί το μόνο που τους νοιάζει είναι η έκφραση του συναισθηματικού τους κόσμου. Οι Συνασπισμένοι θα το καπελώσουν με τον Τσίπρα, ο οποίος θα ζητάει ψήφους ως αντάλλαγμα που κατάφερε να νιώσει αυτό το συναίσθημα. Θα το προβάλλουν στην εφημερίδα τους, θα το οικειοποιηθούν και θα το εγκαταλείψουν στη μοναξιά της όμορφης ποιητικής του. Εμείς μπορούμε να κάνουμε κάτι άλλο; Να ενώσουμε το ριζοσπαστικά αυθόρμητο με το ριζοσπαστικά συνειδητό! Να διαμορφώσουμε τις σύγχρονες συνειδήσεις που θα χτυπάνε με κάθε τρόπο και σε κάθε σημείο τον ολοκληρωτικό καπιταλισμό!