Η ταξική πάλη ως πολιτισμική διαπάλη

του Κώστα Παλούκη

Το κλείσιμο της ΕΡΤ, τα επιχειρήματα και η λογική που κρύβονται από πίσω, η απεργία των δημοσιογράφων της ΕΡΤ και η μετατροπή του ραδιομεγάρου της Αγ. Παρασκευής και των γραφείων της ΕΡΤ3 σε κέντρο αγώνα ενάντια στην πολιτική του μνημονίου και των τροϊκανών κυβερνήσεων, αλλά κυρίως οι μορφές εκδήλωσης της αντίστασης στο κλείσιμο επέφεραν μια τεράστια τομή την ταξική πάλη στη χώρα μας. Το κλείσιμο της ΕΡΤ δημιούργησε ένα τεράστιο σοκ στο τηλεοπτικό κοινό προκαλώντας μια εξέγερση του «καναπέ». Την ώρα που οι γιαγιάδες, παππούδες, νοικοκυρές και νοικοκυραίοι, νεαρές σταχτοπούτες και νεαροί σταχτοπούτοι ανέμεναν το τελευταίο επεισόδιο της Φατμαγκιούλ και του Σουλεϊμάν συνέβη τα μοιραίο, μαύρισε η ΕΡΤ.

Και έγινε το μαγικό, αντί να κάτσουν να παρακολουθήσουν τις τουρκικές σειρές ως όφειλαν, αμέσως εξοργίστηκαν, θύμωσαν, άλλοι «σήκωσαν» τον καναπέ τους και τον μετέφεραν στο ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής, ενώ άλλοι έστρεψαν τον δέκτη στον 902 προσπαθώντας να κλέψουν λίγα δευτερόλεπτα από παράνομη αναμετάδοση της ΕΡΤ. Τα ιδιωτικά κανάλια ξαφνικά απαξιώθηκαν προκαλώντας υπερτηλεθέαση στην κατειλημμένη και παράνομη ΕΡΤ που για πρώτη φορά μετέδιδε πραγματικές ειδήσεις, ενώ πολίτες προσέτρεξαν μαζικά να παρακολουθήσουν άριες, συμφωνικές ορχήστρες, τραγούδια του Θοδωράκη, Χατζηδάκη. Η μαυρισμένη ΕΡΤ έκανε τον κόσμο του καναπέ να ακολουθήσουν τον δρόμο του Σουλεϊμάν ο οποίος εξάλλου διαδήλωνε στην μακρινή Κωνσταντινούπολη μαζί με τους εξεγερμένους Τούρκους. Το πρόσωπο της «όμορφης Φατμέ» (Φατμαγκιούλ) ασχήμηνε και από πίσω φάνηκε το λαμπερό φως της απειλούμενης Λιλιπούπολης καθώς, όπως ο Χρήστος Θηβαίος είπε, εκείνη την ώρα «τα τανκς έμπαιναν στην Λιλιπούπολη».

Μα τι έγινε αφού ο λαός αγαπάει τον «λαϊκό πολιτισμό» που του προσφέρουν τα ιδιωτικά κανάλια γιατί ξαφνικά έγιναν όλοι «θολοκουλτουριάρηδες»; Αφού παρακολουθούσαν με πάθος Μενεγάκη, Μελέτη και τηλεοπτικό δελτίο Σταρ και διασκέδαζαν με κουτσομπολιά μεγάλων αρτίστων, άνοιγαν ορθάνοιχτα τα μάτια τους σε κώλους, καλλίγραμμες και καλλίγραμμους νέες, σε μοναδικές μαγειρικές συνταγές, γελούσαν και ευφραίνονταν την θετική αύρα του όμορφου κόσμου, του χαμογελάτε, του καλημέρα; Αφού φαίνονταν ευτυχισμένοι να τραγουδούν με τόσους τραγουδιστές και ηθοποιούς τα «λαϊκά άσματα» της λαϊκό-ποπ πίστας; Μα τόσες ξανθιές, τόσα ροζ, τόσα παλ χρώματα έδιναν χρώμα στην μαύρη τους ζωή; Τι έπαθε ο λαός μας; Γιατί να νοιάζεται γι’ αυτήν την εισβολή στην Λιλιπούπολη;

Εδώ φαίνεται πως όλοι μας, και εμείς μαζί με την ακροδεξιά κυβέρνηση και τους χρυσαυγίτες, είχαμε πιστέψει σε αυτό που οι θιασώτες της θεωρίας της «ταυτότητας» και της «ετερότητας» υποστηρίζουν πως η «βιωμένη εμπειρία» διαμορφώνει την «πολιτισμική» και άρα «πολιτική» ταυτότητα. Οι άνθρωποι του καναπέ ήταν «λαϊκοί άνθρωποι» γιατί υιοθετούσαν και διασκέδαζαν με τον «λαϊκό» πολιτισμό της ιδιωτικής τηλεόρασης χωρίζοντας άβυσσοι την δική τους ταυτότητα με τον «λόγιο πολιτισμό». Και όμως αποδείχτηκαν αλλιώς τα πράγματα. Η «συνείδηση» ήταν αλλού. Όλοι γνώριζαν πως ο πολιτισμός των ιδιωτικών καναλιών ήταν ευτελής και αναγνώριζαν την ανωτερότητα της ΕΡΤ, ακόμα και όταν απαξιούσαν δηλωτικά αυτήν την θολοκουλτούρα. Γιατί γνώριζαν πως ο χαρούμενος κόσμος που τους προσέφερε η ιδιωτική τηλεόραση, τα επιχειρήματα του success story των πουλημένων ειδήσεων δεν ήταν η πραγματικότητα, γνώριζαν ότι την πραγματικότητα τους την κρύβουν, ότι τους λένε ψέμματα. Γνώριζαν και κατανοούσαν πως η ΕΡΤ δεν είναι σαν τα ιδιωτικά: η Έλλη, παρότι κυβερνητική  φαινόταν πιο αντικειμενική και πως κρατούσε μια σχετική αξιοπρέπεια. Γνώριζαν πως οι εκπομπές για το βιβλίο, την μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, ο πολιτισμένος διάλογος, τα ντοκιμαντέρ όλα βρίσκονταν «εκεί». Και αυτό το «εκεί» ήταν δικό τους ήταν η δημόσια ελληνική τηλεόραση. Και σε αυτό το «εκεί» βρισκόταν καταγεγραμμένο όλη η ιστορία αυτού του τόπου, όλες οι αναμνήσεις τους. Η εισβολή στην Λιλιπούπολη βιώθηκε σαν νέο Πολυτεχνείο γιατί όλοι ένιωσαν πως αυτό το μικρό κομμάτι ελευθερίας, έστω και ξεχασμένο, συμπύκνωνε το σύνολο της ελευθερίας του καθενός και όλης της χώρας μαζί.

Και έτσι έγινε η εξέγερση και ήλθαν τα πάνω κάτω. Τα παράνομα κατειλημμένα ραδιοκύματα από τους ιδιωτικούς σταθμούς σταμάτησαν να προβάλλουν την προπαγάνδα τους. Σιώπησαν. Όλη η ενημέρωση προερχόταν από την ελεύθερη ΕΡΤ. Το πρόγραμμα της ΕΡΤ3 χαρακτηριστικό: 8:00-10:00 Συζήτηση με φοιτητές από την κατειλημμένη Σχολή Κινηματογράφου, 10:00-11:00 Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Θεσσαλονίκης, 11:00-13:00 Αντιρατσιστικό και μεταναστευτικό κίνημα, 14:00-15:00, το αυτοδιαχειριζόμενο εγχείρημα της ΒΙΟΜΕ, 16:00-17:00 Ο αγώνας ενάντια στον ΣΜΑ Ευκαρπίας, 17:00-19:00 Το κίνημα των Σκουριών, 19:00-24:00 Αναμετάδοση της Συναυλίας από τον προάυλιο χώρο της ΕΡΤ3, 24:00-03:00 «ανοιχτή συζήτηση: «Οι πλατείες της αξιοπρέπειας και της δημοκρατίας», επικοινωνία με πλατεία Ταχρίρ-Ταξίμ. Παράλληλα, σε όλο το απεργιακό πρόγραμμα προβάλλονταν μουσικές και καλλιτεχνικές παραστάσεις από τον προαύλιο χώρο του Ραδιομεγάρου της ΕΡΤ. Η ταξική πάλη γινόταν πια με όρους πολιτισμού. Κορυφαία στιγμή της πολιτισμικής ταξικής διαπάλης, όταν χιλιάδες πολίτες γέμισαν την Παρακευή 14/6 όλη την Μεσογείων για να παρακολουθήσουν τις συναυλίες της Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ και της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών.

Παράλληλα, ο δημόσιος διάλογος κυριαρχήθηκε από τη συζήτηση για τον πολιτισμό. Από τη μία εμφανίζονταν τα επιχειρήματα υπέρ της ΕΡΤ με αναφορές στο περιεχόμενο και την ποιότητα των εκπομπών της, στην αξία τους για τον ελληνικό λαό και τον εκπαιδευτικό ρόλο τους. Τονιζόταν η σημασία μιας δημόσιας τηλεόρασης πέρα από τη λογική της τηλεθέασης και ως εκ τούτου της λογικής της ανταποδοτικής διασύνδεσης περιεχομένου και κερδοφορίας. Η ΕΡΤ ανταπέδιδε στα 4 ευρώ που κόστιζε σε κάθε πολίτη έναν τεράστιο αριθμό υπηρεσιών μέσα από τα κανάλια της ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά και έναν ριζικά άλλον πολιτισμό. Ασκούταν από πολλούς κριτική για τις αδυναμίες, αλλά χρεώνονταν στις πολιτικές των κυβερνήσεων. Ταυτόχρονα, συγκρίνονταν με το περιεχόμενο και την ποιότητα της ιδιωτικής τηλεόρασης και διατυπώνονταν οι φόβοι πως η νέα ΕΡΤ θα ακολουθήσει και θα υποταχθεί σε αυτό το μοντέλο.

Από την άλλη πολύ πιο δειλά εμφανίζονταν επιχειρήματα για την διαχείριση της ΕΡΤ και την αντικειμενικότητα, που όμως εύκολα καταρρίπτονταν, αφού προέρχονταν κυρίως από αυτούς που ευθύνονταν για αυτά. Το κύριο επιχείρημα όμως αφορούσε την αδιαφορία για την απόλυση δείχνονταν τον κανιβαλισμό που διαπερνάει ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού με αναφορά την σαμαρική άκρα δεξιά και την χρυσαυγίτικη άκρα δεξιά, ενώ δευτερευόντως και αυτό έχει μια σημασία ακούγονταν επιχειρήματα για τον αριστερό και θολοκουλτουριάρικο χαρακτήρα της ΕΡΤ. Αυτοί οι φόβοι μετατρέπονταν σε τρόμο των αστών μπροστά στον ραγδαίο ριζοσπαστικό μετασχηματισμό της απεργιακής ΕΡΤ που έπαιρνε χαρακτηριστικά νέου Πολυτεχνείου και της αντιπολίτευσης που ασκούσε σε μια ολοένα και πιο απομονωμένη κυβέρνηση.

Την ίδια ώρα στο facebook, σε πλακάτ, σε αναλύσεις σε blogs και εφημερίδες τονιζόταν ολοένα και πιο πολύ η μεταπολιτευτική τομή της ΕΡΤ. Τα παιδικά προγράμματα, τα τηλεοπτικά προγράμματα, οι σειρές της εποχής αντιδιαστέλλονταν και γίνονταν συνθήματα εναντίον των προγραμμάτων της ιδιωτικής τηλεόρασης. Η ταξική και πολιτική διαμάχη ήταν μια διαμάχη πολιτισμού: από τη μία ο πολιτισμός του δημοσίου συμφέροντος και από την άλλη ο πολιτισμός της επιχειρηματικής ανταπόδοσης. Από τη μία ο πολιτισμός των αξιών του ανθρωπισμού και της κριτικής σκέψης και από την άλλη ο πολιτισμός του κουτσομπολιού, της ανθρωποφαγίας, της βαρβαρότητας. Είναι φανερό ότι στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό της απόλυτης υπαγωγής στο κεφάλαιο κάθε ανθρώπινης λειτουργίας ο στοιχειώδης πολιτισμός των διαφωτιστικών αξιών του ανθρωπισμού και της στοιχειώδους πολιτικού σεβασμού σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις αποτελούν έναν τεράστιο εχθρό. Οι αρχές και οι αξίες της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, της κερδοφορίας, του απολίτικου φασισμού, της τυφλής υποστήριξης των επιλογών του κεφαλαίου και της αστικής τάξης δεν μπορούν να ανεχθούν καθόλου ούτε λεπτό μέσα στην έντασης της οικονομικής κρίσης και της πολιτικής και ιδεολογικής κρίσης την ύπαρξη του άλλου πόλου, έστω και περιθωριακού και απομονωμένου, έστω και ξεδοντιασμένου. Η ΕΡΤ της Μεταπολίτευσης δεν μπορούσε να μετασχηματιστεί, μόνο να καταργηθεί. Η δημοκρατία της μεταπολίτευσης, η ευμάρεια της μεταπολίτευσης, το κοινωνικό κράτος της μεταπολίτευσης είναι τα διακυβεύματα που κρύβονταν πίσω από το κλείσιμο της ΕΡΤ.

Ωστόσο, το κλείσιμο της ΕΡΤ αποκάλυψε και κάτι άλλο. Ότι ένας δημόσιος οργανισμός μπορεί να λειτουργεί παραγωγικά, να κερδίζει την τηλεθέαση, όταν ελέγχεται και οργανώνεται από τους ίδους τους εργαζόμενους μακριά από τα συμφέροντα της κυβέρνησης. Όταν ένας δημόσιος οργανισμός παύει να είναι εξάρτημα του κράτους, αλλά της κοινωνίας τότε η κοινωνία τον αγκαλιάζει. Η ΕΡΤ όπως λειτουργεί αυτές τις ημέρες έδωσε ένα ελπιδοφόρο μήνυμα. Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αφεντικά με μόνο αφεντικό την κοινωνία. Το σύνθημα για κοινωνικοποίηση μέσων παραγωγής είναι πιο πολύ ισχυρό σήμερα από χθες. Ο αγώνας πια για την ΕΡΤ δεν είναι ένας αγώνας των εργαζομένων της, ούτε ένας αγώνας ενάντια στην κυβέρνηση της τρόικας. Σίγουρα μπορεί να γίνει ένα κέντρο αγώνα όλων των εργαζομένων, ωστόσο ακόμα και εάν σήμερα τελειώσει αυτή η ιστορία τίποτε δεν είναι σαν χθες. Ο αγώνας για την ΕΡΤ έδειξε πως μπορούμε να λειτουργούμε σε μια άλλη κοινωνία, μια κοινωνία που θα ελέγχεται από αυτούς που παράγουν. Έδειξε στοιχεία μιας «δικτατορίας του προλεταριάτου» καθώς η ελευθερία έκφρασης των από κάτω βιώθηκε ξάφνου λογοκρισία από τους από πάνω.

Για λίγες ημέρες ήρθε ανάποδα ο ντουνιάς δείχνοντας πως ο δρόμος για την κομμουνιστική απελευθέρωση είναι ανοιχτός. Σε αυτόν τον δρόμο οι τάξεις που παλεύουν θα εκφράζουν ολοένα και πιο πολύ δυό διαφορετικούς πολιτισμούς: από τη μία ο πολιτισμός του ανθρωπισμού και της ελευθερίας και από την άλλη ο πολιτισμός του κανιβαλικού βάρβαρου καπιταλισμού και του ολοκληρωτισμού.