Του Κώστα Παλούκη
Η ιστορία με τις διακηρύξεις του τέλους εποχής ξεκίνησε διεθνώς με την πτώση του τείχους του Βερολίνου και μεταφράστηκε στην εγχώρια δημοσιογραφία και πολιτική με τη μορφή της διακήρυξης του τέλους της μεταπολίτευσης. Έκτοτε επαναλαμβάνεται διαρκώς είτε με τη μορφή επιβεβαίωσης της νέας πραγματικότητας είτε με τη μορφής ευχής για μια νέα τέτοια πραγματικότητα. Εάν όμως πράγματι η μεταπολίτευση και ό,τι σήμαινε αυτή τελείωσε, γιατί επανέρχεται διαρκώς το ζήτημα του τέλους της; Γιατί σώνει και καλά θα πρέπει να ξανατελειώσει αυτό που τόσες φορές έχει διακηρυχθεί ως νεκρό;
Αυτό που ορίζεται εν γένει ως "μεταπολίτευση" είναι η πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία των αριστερών ιδεών στην ελληνική κοινωνία, μια ηγεμονία που υποτίθεται ότι ξεκίνησε μετά από το Πολυτεχνείο και διαπέρασε το κράτος το 1981 με την κατάληψη της εξουσία από το ΠΑΣΟΚ.
Με δικά μας λόγια, η διακήρυξη του τέλους της μεταπολίτευσης στην πράξη σήμαινε το τέλος όλων των δρόμων που εμπνέονταν από το σοσιαλιστικό όραμα και την έναρξη της κυριαρχίας της ουτοπίας της ελεύθερης αγοράς. Πράγματι, το 1989 δεν ηττήθηκε μόνο ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" της Ανατολής, αλλά και ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" της Δύσης, ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" της Άπω Ανατολής, ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" των "αδεσμεύτων χωρών", αλλά και όλα εκείνα τα περισσότερο μειοψηφικά επαναστατικά και κομμουνιστικά ρεύματα διεθνώς. Για αυτό το λόγο μίλησαν οι διανοούμενοι για το "τέλος των μεγάλων αφηγήσεων" υπονοώντας το τέλος ακριβώς των σοσιαλιστικών οραμάτων. Η διακήρυξη του τέλους των μεγάλων αφηγήσεων απέκρυβε βέβαια την ηγεμονία της άλλης μεγάλης αφήγησης που αναφέραμε ήδη, αυτή της "ελεύθερης αγοράς". Η ηγεμονία όμως αυτή πλασαρόταν λιγότερο ως ιδεολογία και περισσότερο ως "αναπόδραστη πραγματικότητα", "μοναδικό ρεαλιστικό δρόμο" που επιτέλους επιφέρει την δημοκρατία και την ευτυχία στον πλανήτη.
Ιδεολογικός και πολιτικός δρόμος προς την εμπέδωση της λογικής του μονοδρόμου ήταν η ιδεολογία του ατομικισμού. Στις αρχές του 1981 δεν υπήρχε κανένας έλληνας πολίτης ο οποίος με τον έναν ή τον άλλον τρόπο δεν ήταν στρατευμένος πολιτικά, αν όχι οργανωτικά, σε ένα πολιτικό κόμμα. Δεν υπήρχε ούτε ένας έλληνας πολίτης που να μην ήταν ενεργό μέλος σε κάποια συλλογική συσσωμάτωση: εργατικό σωματείο, αθλητικό σωματείο, πολιτιστικό σύλλογο, τοπικό σύλλογο, φοιτητικό σύλλογο, εκκλησιαστικό σύλλογο, προσκοπισμό. Οι περισσότεροι μάλιστα έλληνες ήταν οργανωμένοι σε περισσότερους από έναν τέτοιο σύλλογο. Οι εφημερίδες τότε έγραφαν με χιούμορ πως εάν κάποιος φώναζε δυνατά σε έναν κεντρικό δρόμο "γειά σου πρόεδρε", θα γύριζαν το κεφάλι οι μισοί. Με λίγα λόγια, οι έλληνες πολίτες ζούσαν και δρούσαν σε όλες τις διαστάσεις της καθημερινότητάς τους συλλογικά μέσα από ένα σύστημα "λαϊκής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας". Το ίδιο το κράτος αναγνωρίζει ως επίσημους συνομιλητές τους φορείς αυτούς και προσπαθεί να "συγκυβερνά" με αυτούς πετυχαίνοντας την συναίνεσή τους. Βασικό μέλημα των πολιτικών κομμάτων δεν ήταν μόνο να κατακτήσουν έδρες στην Βουλή, αλλά και να ελέγχουν αυτούς τους συλλογικούς φορείς, δηλαδή τα ΔΣ. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόστηκε το κοινωνικό συμβόλαιο ενσωματώνοντας και κρατικοποιώντας την πολιτική δράση. Ο τρόπος αυτός συλλογικής οργάνωσης και πολιτικής δράσης μπορούσε να ταυτιστεί ακριβώς με τα διάφορα σοσιαλιστικά οράματα. Εξάλλου ήταν ένα είδος ρεφορμιστικής σοσιαλιστικής δομής διακυβέρνησης, ένα είδος διαταξικής συνεργασίας που κατάγεται πολιτικά από την παραδοσιακή ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία και διακηρύχτηκε στην Ελλάδα ως μοντέλο από τους πρώτους έλληνες κοινωνιστές (βλ. λόγους Αλεξ. Παπαναστασίου στα 1908) και την πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου κατά την πρώτη περίοδο της κυβερνητικής διακυβέρνησης 1911-1915. Δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς αυτή η ιστορική περίοδος αποτέλεσε πεδίο έρευνας για την νέα τότε ιστοριογραφία. Μπορεί στις 18 Οκτώβρη του 1981 λοιπόν να μην ήρθε ποτέ ο "σοσιαλισμός", αλλά η πολιτική των "από κάτω" καθόριζε σε έναν βαθμό την πολιτική των "από πάνω" και έτσι γενικά η "πολιτική" είχε το πάνω χέρι στην καπιταλιστική αγορά ρυθμίζοντας δικαιώματα και υποχρεώσεις. Το αποτέλεσμα ήταν να επικρατήσει μια γενικευμένη κοινωνική ειρήνη περιορίζοντας τις εντάσεις σε ελεγχόμενους χώρους και πεδία. Υπήρχαν κοινωνικά κινήματα, αλλά στους βασικούς παραγωγικούς χώρους (βιομηχανία, κλπ) υπήρξε κοινωνική ειρήνευση.
Στις αρχές του 2001 οι έλληνες πολίτες που συμμετέχουν σε διάφορα είδη συσσωματώσεων είναι λίγοι, ενώ τα παλιά σωματεία είτε έχουν μεταφραστεί σε σφραγίδες είτε σε αποξενωμένους από την βάση τους κρατικούς μηχανισμούς. Η απομάκρυνση αυτή επιτρέπει την ολοένα και μεγαλύτερη γραφειοκρατικοποίηση αυτών των θεσμών και την απαξίωσή τους. Ο χαρακτήρας του "λαϊκού" ελέγχου του κράτους και της οργανωμένης λαϊκής συμμετοχής σε αυτό εξαφανίζεται και εμφανίζεται ένα νέο μοντέλο οργάνωσης της κοινωνίας βασισμένο στην ιδεολογία του ατομικισμού και της ελεύθερης αγοράς. Ουσιαστικά, εξαφανίζεται η πολιτική ως πρακτική από τα "λαϊκά στρώματα" και το μοντέλο της "λαϊκής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας" αντικαθίσταται σταδιακά από το φάντασμά της, δηλαδή μια "αντιπροσωπευτική δημοκρατία" χωρίς λαϊκό πολιτικό έλεγχο. Το 1989 αποτελεί τομή σε αυτήν την διαδικασία. Η πολιτική πλέον ταυτίζεται με την τεχνοκρατία και τη διαχείριση "απολιτικοποιείται" δηλαδή και μετατρέπεται σε ένα είδος "προϊόν" που καθορίζεται καθαρά με όρους management. Η πολιτική μετασχηματίζεται από πολιτική των αρχών και των ιδεών σε μικροπολιτική, σε διαχείριση της καθημερινότητας, σε ψευτοεντυπωσιασμούς, καθαρά ψέμματα κλπ. Πίσω από την πολιτική της καθημερινότητας αποκρύβεται μια έντονα ταξική πολιτική διάλυσης του κοινωνικού κράτους και κάθε κοινωνικής πολιτικής.
Το μοντέλο του καταναλωτή διαχέεται και αντικαθιστά όλα τα άλλα μοντέλα. Οι εργάτες, οι αγρότες και οι μικρομεσαίοι σκέφτονται πλεόν αποκλειστικά ως "καταναλωτές". Η εμφάνιση των ιδιωτικών τηλεοράσεων συμβάλλει καταλυτικά στην νέα μορφή δημοκρατίας, ως "τηλεοπτικής δημοκρατίας". Η κάθε μάνα πλέον ονειρεύεται το παιδί της όχι ως έναν καταξιωμένο πολιτικό άντρα, αλλά ως έναν καταξιωμένο businessman. Το κυρίαρχο ιδεολόγημα είναι "κοίτα την πάρτη σου", μη νοιάζεσαι για τους δίπλα όλοι είναι εν δυνάμει εχθροί. Στην πράξη το αποκαλούμενο "πελατειακό" κράτος μετασχηματίζεται, εάν πρώτα αφορούσε αιτήματα σχετικά με τις υποχρεώσεις ενός εκλεγμένου βουλευτή ή ενός πολιτευτή ή ενός κόμματος προς το εκλογικό σώμα, ολοένα και περισσότερο εξελίσσεται σε ένα μηχανισμό εξάρτησης και παγίδευσης των εκλογέων σε ένα ιεραρχικό εξατομικευμένο σύστημα διορισμών αμφίβολης κατάληξης, ενώ η διαπλοκή ως βασικό στοιχείο της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και του βαθέματος του καπιταλισμού σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής εξελίσσεται και κυριαρχεί.
Εάν μέχρι το 1985 η ΕΕ, η ΕΟΚ και ο διεθνής ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός δέχονταν κριτική και αμφισβητούνταν μέσα πολύ λίγα χρόνια, στα 1992 η ΕΕ και ο διεθνής καπιταλισμός στον οποίον η Ελλάδα συμμετέχουν όχι μόνο δεν αμφισβητείται, αλλά θεωρείται αυτονόητη θετική ένταξη σε αυτόν.
Οι θεωρίες της αποδόμησης έρχονται να επενδύσουν θεωρητικά και να ιδεολογικοποιήσουν την νέα δομή οργάνωσης της κοινωνίας: ατομικότητες με ξεχωριστές δυνατές ταυτότητες, προσωπικές ιστορίες, όχι ιδέες. Ταυτόχρονα, η μεταφυσική, τα ναρκωτικά και γενικά φυγή στο υπερβατό ενδυναμώνονται ως τάσεις. Στο κεντρικό πολιτικό τομέα τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα συγκλίνουν ιδεολογικά και πολιτικά. Η Οικουμενική Κυβέρνηση του 1990 είναι η απαρχή αυτής της νέας πολιτικής συνθήκης. ΠΑΣΟΚ και ΝΔ εφαρμόζουν ουσιαστικά την ίδια πολιτική, ενώ ο ΣΥΝ ελάχιστα διαφοροποιείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Στα μέσα της δεκαετίας το ΚΚΕ αριστεροποιείται, ενώ την ίδια πορεία ακολουθεί ο ΣΥΝ στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Παράλληλα, εμφανίζεται το ακροδεξιό μόρφωμα του ΛΑΟΣ. Το βασικό επιχείρημα όμως της μεταπολίτευσης είναι ότι η αριστερά και οι αριστερές ιδέες έχουν πεθάνει και εάν δεν έχουν πεθάνει ακόμα, όπου νάναι θα γίνει. Έτσι, ξεδιπλώνεται το νέο αμάγαλμα της "μεταμοντέρνας" κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Στα 2009 το ΠΑΣΟΚ φάνταζε ως ένα κόμμα περισσότερο ισχυρό από ποτέ και ως το μοναδικό κόμμα εγγύησης της δεύτερης αυτής μεταπολίτευσης. Το 2011 όμως τα πράγματα φαίνεται να εξελίσσονται πολύ διαφορετικά. Η κρίση και τα μέτρα διάλυσης κάθε κοινωνικού ιστού αποκαλύπτουν τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο λαός αρχίζει να συνειδητοποιεί το χάσμα μεταξύ κράτους και δημοκρατίας και ξυπνάει. Οι μεγάλες πανεργατικές συγκεντρώσεις και το κίνημα των πλατειών ξανασυνθέτει τις ξεφτισμένες ίνες της μεγάλης κλωστής που λέγεται "λαός". Μέσα σε ένα χρόνο η δεύτερη μεταπολίτευση οδηγείται σε μια κρίση άνευ προηγουμένου. Νέα οράματα και νέα αιτήματα, νέες αναζητήσεις, ακόμα σε πρωτόλειο επίπεδο, ξαναπιάνουν το νήμα της πρώτης μεταπολίτευσης. Το σύνθημα "Να καεί, να καεί το μπουρδέλο η Βουλή", ένα αντικοινοβουλευτικό σύνθημα που δεν έχει καταλήξει εάν είναι "δεξιό" ή "αριστερό", δηλαδή φιλο-ολιγαρχικό ή φιλο-δημοκρατικό, βρίσκει την ολοκλήρωσή του στο σύνθημα "Ψωμί, παιδεία, Ελευθερία, η Χούντα δεν τελείωσε το 73". Το νήμα της εξέγερσης ενάντια στην Χούντα των Συνταγματαρχών ενώνεται με το νένο νήμα της εξέγερσης ενάντια στην Χούντα των ΠΑΣΟΚων. Η αριστερά σταθερά επανέρχεται στο προσκήνιο μαζί με τις δημοκρατικές και εξεγερτικές ιδέες, αντίθετα με τις διακηρύξεις περί τέλους της μεταπολίτευσης. Το Κόμμα που φαίνεται ότι τελικά θα διαλυθεί είναι το ΠΑΣΟΚ.
Σήμερα ζούμε την απαρχή μιας νέας μεταπολίτευσης η οποία μπορεί να ανατείλει νέους κόσμους ολότελα διαφορετικούς από τους παλιούς... Η ελπίδα ξαναχτίζεται στις πλατείες, στους δρόμους και στα νέα σωματεία....
Το μοντέλο του καταναλωτή διαχέεται και αντικαθιστά όλα τα άλλα μοντέλα. Οι εργάτες, οι αγρότες και οι μικρομεσαίοι σκέφτονται πλεόν αποκλειστικά ως "καταναλωτές". Η εμφάνιση των ιδιωτικών τηλεοράσεων συμβάλλει καταλυτικά στην νέα μορφή δημοκρατίας, ως "τηλεοπτικής δημοκρατίας". Η κάθε μάνα πλέον ονειρεύεται το παιδί της όχι ως έναν καταξιωμένο πολιτικό άντρα, αλλά ως έναν καταξιωμένο businessman. Το κυρίαρχο ιδεολόγημα είναι "κοίτα την πάρτη σου", μη νοιάζεσαι για τους δίπλα όλοι είναι εν δυνάμει εχθροί. Στην πράξη το αποκαλούμενο "πελατειακό" κράτος μετασχηματίζεται, εάν πρώτα αφορούσε αιτήματα σχετικά με τις υποχρεώσεις ενός εκλεγμένου βουλευτή ή ενός πολιτευτή ή ενός κόμματος προς το εκλογικό σώμα, ολοένα και περισσότερο εξελίσσεται σε ένα μηχανισμό εξάρτησης και παγίδευσης των εκλογέων σε ένα ιεραρχικό εξατομικευμένο σύστημα διορισμών αμφίβολης κατάληξης, ενώ η διαπλοκή ως βασικό στοιχείο της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και του βαθέματος του καπιταλισμού σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής εξελίσσεται και κυριαρχεί.
Εάν μέχρι το 1985 η ΕΕ, η ΕΟΚ και ο διεθνής ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός δέχονταν κριτική και αμφισβητούνταν μέσα πολύ λίγα χρόνια, στα 1992 η ΕΕ και ο διεθνής καπιταλισμός στον οποίον η Ελλάδα συμμετέχουν όχι μόνο δεν αμφισβητείται, αλλά θεωρείται αυτονόητη θετική ένταξη σε αυτόν.
Οι θεωρίες της αποδόμησης έρχονται να επενδύσουν θεωρητικά και να ιδεολογικοποιήσουν την νέα δομή οργάνωσης της κοινωνίας: ατομικότητες με ξεχωριστές δυνατές ταυτότητες, προσωπικές ιστορίες, όχι ιδέες. Ταυτόχρονα, η μεταφυσική, τα ναρκωτικά και γενικά φυγή στο υπερβατό ενδυναμώνονται ως τάσεις. Στο κεντρικό πολιτικό τομέα τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα συγκλίνουν ιδεολογικά και πολιτικά. Η Οικουμενική Κυβέρνηση του 1990 είναι η απαρχή αυτής της νέας πολιτικής συνθήκης. ΠΑΣΟΚ και ΝΔ εφαρμόζουν ουσιαστικά την ίδια πολιτική, ενώ ο ΣΥΝ ελάχιστα διαφοροποιείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Στα μέσα της δεκαετίας το ΚΚΕ αριστεροποιείται, ενώ την ίδια πορεία ακολουθεί ο ΣΥΝ στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Παράλληλα, εμφανίζεται το ακροδεξιό μόρφωμα του ΛΑΟΣ. Το βασικό επιχείρημα όμως της μεταπολίτευσης είναι ότι η αριστερά και οι αριστερές ιδέες έχουν πεθάνει και εάν δεν έχουν πεθάνει ακόμα, όπου νάναι θα γίνει. Έτσι, ξεδιπλώνεται το νέο αμάγαλμα της "μεταμοντέρνας" κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Στα 2009 το ΠΑΣΟΚ φάνταζε ως ένα κόμμα περισσότερο ισχυρό από ποτέ και ως το μοναδικό κόμμα εγγύησης της δεύτερης αυτής μεταπολίτευσης. Το 2011 όμως τα πράγματα φαίνεται να εξελίσσονται πολύ διαφορετικά. Η κρίση και τα μέτρα διάλυσης κάθε κοινωνικού ιστού αποκαλύπτουν τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο λαός αρχίζει να συνειδητοποιεί το χάσμα μεταξύ κράτους και δημοκρατίας και ξυπνάει. Οι μεγάλες πανεργατικές συγκεντρώσεις και το κίνημα των πλατειών ξανασυνθέτει τις ξεφτισμένες ίνες της μεγάλης κλωστής που λέγεται "λαός". Μέσα σε ένα χρόνο η δεύτερη μεταπολίτευση οδηγείται σε μια κρίση άνευ προηγουμένου. Νέα οράματα και νέα αιτήματα, νέες αναζητήσεις, ακόμα σε πρωτόλειο επίπεδο, ξαναπιάνουν το νήμα της πρώτης μεταπολίτευσης. Το σύνθημα "Να καεί, να καεί το μπουρδέλο η Βουλή", ένα αντικοινοβουλευτικό σύνθημα που δεν έχει καταλήξει εάν είναι "δεξιό" ή "αριστερό", δηλαδή φιλο-ολιγαρχικό ή φιλο-δημοκρατικό, βρίσκει την ολοκλήρωσή του στο σύνθημα "Ψωμί, παιδεία, Ελευθερία, η Χούντα δεν τελείωσε το 73". Το νήμα της εξέγερσης ενάντια στην Χούντα των Συνταγματαρχών ενώνεται με το νένο νήμα της εξέγερσης ενάντια στην Χούντα των ΠΑΣΟΚων. Η αριστερά σταθερά επανέρχεται στο προσκήνιο μαζί με τις δημοκρατικές και εξεγερτικές ιδέες, αντίθετα με τις διακηρύξεις περί τέλους της μεταπολίτευσης. Το Κόμμα που φαίνεται ότι τελικά θα διαλυθεί είναι το ΠΑΣΟΚ.
Σήμερα ζούμε την απαρχή μιας νέας μεταπολίτευσης η οποία μπορεί να ανατείλει νέους κόσμους ολότελα διαφορετικούς από τους παλιούς... Η ελπίδα ξαναχτίζεται στις πλατείες, στους δρόμους και στα νέα σωματεία....
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου