Οι αρχειομαρξιστές στον εμφύλιο πόλεμο: Το «Τρίτο Μέτωπο» και «ο αγώνας για το τσάκισμα της ανταρσίας»

Κώστας Παλούκης

"Διαστάσεις του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949"

Συνέδριο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, 7-12 Δεκεμβρίου 2016.

Το Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΑΚΕ) είναι το όνομα της αρχειομαρξιστικής οργάνωσης από το 1935 μέχρι το 1947. Την περίοδο 1930 -1935 ονομαζόταν Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Αρχειομαρξιστών Ελλάδας (ΚΟΜΛΕΑ) και σίγουρα ήταν πολύ πιο μαζική από το ΚΑΚΕ. Την περίοδο της κατοχής το ΚΑΚΕ έδρασε στην βάση του εαμικού κινήματος, ενώ στα Δεκεμβριανά είχε ως αίτημα να μετατραπεί ο ΕΛΑΣ σε πραγματικό επαναστατικό στρατό και να καταλάβει την εξουσία. Στο παρόν σημείωμα θα παρουσιάσω την στροφή της αρχειομαρξιστικής ομάδας προς την σοσιαλδημοκρατία και τελικά την αλλαγή στρατοπέδου και το πέρασμα στο αντικομμουνιστικό μπλοκ.

Στα 1945-1946 το ΚΑΚΕ θεωρεί πως η ΕΣΣΔ προσχωρεί στις μεθόδους των ιμπεριαλιστικών κρατών καθώς συμμετέχει σε στρατιωτική κατοχή στις ηττημένες χώρες και επιδιώκει διαρρύθμιση συνόρων όχι με βάση την εθνολογική σύνθεση, αλλά με βάση των στρατηγικών της συμφερόντων. Δηλώνει απογοήτευση γιατί η είσοδος του κόκκινου Στρατού δε σήμαινε αντικαπιταλιστική επανάσταση όπως ήλπιζε και χρεώνει την ευθύνη αυτή στον Στάλιν.[1] Σύντομα εξελίσσει αυτήν την άποψη και παρουσιάζει την ΕΣΣΔ ως το αντίθετο του αμερικανικού καπιταλισμού, καθώς εξίσου στηρίζει την δική της παραγωγική ανάπτυξη καταστρέφοντας τις παραγωγικές δυνάμεις των κατεχόμενων χωρών. Συνεπώς, «η σοβιετική ηγεσία γίνεται από τα πράγματα συντηρητική και αντιδραστική», καθώς «ανάμεσα στους δύο όγκους (Ρωσσία και Αμερική) συμπιέζεται ασφυκτικά σήμερα ο κόσμος». Το καθήκον λοιπόν των κομμουνιστών σύμφωνα με το ΚΑΚΕ δεν είναι να βοηθούν αυτές τις δυνάμεις, αλλά να ανατρέψουν τον καπιταλισμό.[2]

Σταδιακά, το ΚΑΚΕ αναβιβάζει, αν και με μια καθυστέρηση, τους φόνους των μελών του σε κεντρικό διαχωριστικό σημείο απέναντι στο Εαμικό μπλοκ. Ωστόσο, ενόψει τον εκλογών προτείνει κοινό πολιτικό συνασπισμό ΚΚΕ, ΣΚ-ΕΛΔ, τροτσκιστές και ΚΑΚΕ με στόχο αυτός ο συνασπισμός να μην περιοριστεί απλά στο μποϊκοτάρισμα των εκλογών, αλλά να αγωνιστεί για τις δημοκρατικές ελευθερίες. Μετά τις εκλογές καλούσε σε αγώνες «κατά της τρομοκρατίας, για τις δημοκρατικές ελευθερίες, για τη διάλυση της νόθου βουλής, για τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών, για την ανεξαρτησία, για τη μη επαναφορά του βασιλιά, για ένα επίπεδο ζωής πολιτισμένου ανθρώπου», «κατά του νέου πολέμου» και «για την ανατροπή της κεφαλαιοκρατίας, για το σοσιαλισμό».[3]

Η αρχειομαρξιστική ομάδα καλούσε απέναντι στη λευκή τρομοκρατία, νόμιμη και παράνομη, σε οργάνωση της αυτοάμυνας και αντίσταση. Στα μέσα του 1946 υποστηρίζει κριτικά το νέο αντάρτικο που αναπτύσσεται στην Ελλάδα. Θεωρεί ότι  δεν ελέγχεται, αλλά σαμποτάρεται από το ΚΚΕ.[4] Το ΚΑΚΕ αναγνωρίζει πως «οι προδομένοι της Βάρκιζας έχουν απόλυτα δίκιο να υπερασπίσουν τη ζωή τους». Ωστόσο, εκτιμά πως «δεν υπάρχουν οι ίδιες αντικειμενικές δυνατότητες όπως επί κατοχής για τη δημιουργία του και την ανάπτυξη του» αντιστασιακού κινήματος και την διεκδίκηση της εξουσίας. Για τους αρχειομαρξιστές η μόνη λύση είναι η γενική πολιτική αμνηστία και η επιστροφή σε μια νομιμότητα. Παράλληλα, δηλώνουν πως θα αγωνιστούν ενάντια στο ψήφισμα για το ΚΚΕ και πως είναι αποφασισμένοι να υποστούν θυσίες για να ανατρέψουν τόσο το ίδιο, όσο και  τους συντάκτες του. Τέλος, καλούσαν μέχρι τον Ιούνιο σε αποχή από το δημοψήφισμα για την βασιλεία.[5]

Η αρχειομαρξιστική ομάδα για πρώτη φορά στην ιστορία της διαχωρίζει τον «επαναστατικό αγώνα» σε στάδια διακρίνοντας τον άμεσο αγώνα για την δημοκρατία από τον αγώνα για την επανάσταση.[6] Αυτή η τομή διευρύνεται γρήγορα μετασχηματίζοντας το ΚΑΚΕ σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Σύντομα λοιπόν αλλάζει θέση αποφασίζοντας «να κινητοποιήσει όλες του τις δυνάμεις για την επιτυχία του αγώνα υπέρ της δημοκρατίας και ενάντια στη βασιλεία», ενώ πλέον διαχωρίζει τα αστικά κόμματα σε φιλομοναρχικά και δημοκρατικά». Για τους αρχειομαρξιστές πλέον μέσα από την «αληθινή, οικονομική και πολιτική δημοκρατία» θα επέλθει ο θρίαμβος του σοσιαλισμού.[7]

Το ΚΚΕ παρουσιάζεται στις αναλύσεις της αρχειομαρξιστικής ομάδας ολοένα και πιο συχνά «δεσμευμένο απέναντι της ρώσσικης πολιτικής απ’ την οποία εξαρτάται και καθοδηγείται» και χαρακτηρίζεται ως όργανο της Ρωσίας. Την ίδια στιγμή, το ΚΑΚΕ αρχίζει να εξελίσσει την άποψή του για την ΕΣΣΔ. Συγκεκριμένα, συγκρίνοντας την παραγωγή, την ζωή και την οικονομική ανάπτυξη της σοβιετικής ένωσης με τον δυτικό καπιταλισμό εκτιμά πλέον πως ο σταλινισμός έχει εγκαταλείψει τον δρόμο προς τον σοσιαλισμό. Κατηγορεί την ΕΣΣΔ  για τη συμμετοχή της στο Προεδρείο των τριών για την Ειρήνη με το επιχείρημα ότι αυτή η συμμετοχή δεν συνιστά πλέον μια θετική βοήθεια για το εργατικό κίνημα, αλλά αντίθετα δρα κατασταλτικά συντελώντας στην ματαίωση της επανάστασης την επομένη του πολέμου τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Η Ρωσική πολιτική στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια κατηγορείται ότι έχει εγκαταλείψει τις αρχές του διεθνισμού και της αυτοδιάθεσης των λαών και έχει υιοθετήσει «μια εθνικιστική πολιτική διείσδυσης και επέκτασης».[8]

Ο νέος στόχος του ΚΑΚΕ είναι τα δημοκρατικά κόμματα να αγωνιστούν για ομαλότητα και ελεύθερες εκλογές.[9] Την ίδια στιγμή η λευκή τρομοκρατία εντείνεται έχοντας θύματα και από τη μεριά του ΚΑΚΕ. Ωστόσο, η αρχειομαρξιστική ηγεσία αποστασιοποιείται για πρώτη φορά στην ιστορία του ρεύματος από τον κομμουνιστικό πόλο με σοβιετική αναφορά υποστηρίζοντας την ανάγκη μιας ανεξάρτητης πολιτικής. Υποστηρίζοντας την βήμα προς βήμα πάλη για κάθε ελευθερία αναζητά μια δημοκρατική κυβέρνηση κατευνασμού στο πρόσωπο του Σοφούλη που θα αποτρέψει όξυνση της αγγλικής παρέμβασης και μια νέα ένοπλη αναμέτρηση, ενώ ζητά την αμνηστία για όλους χωρίς προϋποθέσεις ως πρώτο όρο αποκατάστασης εσωτερικού κατευνασμού. Ο σοσιαλισμός θεωρείται πια ότι ανήκει στους «τελικούς σκοπούς του αγώνα», ενώ οι δημοκρατικές λύσεις προβάλλονται ως οι «μόνες δυνατές να βγάλουν την χώρα από το σημερινό αδιέξοδο».[10]

Η νέα αυτή κατεύθυνση επιβεβαιώνεται με τις αποφάσεις της 10^ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΑΚΕ και βρίσκεται σε πλήρη ακολουθία με τις μετατοπίσεις του Διεθνούς Επαναστατικού Μαρξιστικού Κέντρου στο οποίο το ΚΑΚΕ έχει ενταχθεί από το 1939. Στο Κέντρο αυτό συμμετείχαν μεταξύ άλλων το ισπανικό ΠΟΥΜ και το βρετανικό ILP (Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα) το οποίο το 1947 εντάχθηκε ως αριστερή πλατφόρμα στο Εργατικό Κόμμα. Η αρθρογραφία του Γιωτόπουλου στην Πάλη των Τάξεων υποδεικνύει αυτές τις αλλαγές.[11] Το ΑΕΚ και μέσω αυτού το ΚΑΚΕ θεωρεί ότι το μοντέλο της κεντρικά σχεδιασμένη κοινωνίας τύπου έχει κοινή βάση σε ναζισμό  και ΕΣΣΔ η οποία δεν τραβάει πια τον δρόμο της σοσιαλιστικής ισότητας και προτάσσει μια κεντρικά σχεδιασμένη κοινωνία με ελευθερία. Παράλληλα, η αρχειομαρξιστική εφημερίδα Πάλη των Τάξεων δημοσιεύει κείμενα του Μαρσώ Πιβέρ, μέλους της διεθνούς τάσης τους, με τίτλο «σοσιαλισμός και ελευθερία» απέναντι στον σοσιαλισμό χωρίς ελευθερία της ΕΣΣΔ. Σε άλλο κείμενο ο Πιβέρ χωρίζει τον κόσμο σε δύο συνασπισμούς, τον δυτικό και τον ανατολικό, και σε ένα τρίτο μέτωπο εναντίον και των δύο, ένα «ευρωπαϊκό επαναστατικό σοσιαλιστικό ανεξάρτητο από τα δύο μπλοκ» με σκοπό στην Ευρώπη μιας αταξικής κοινωνίας. Τέλος, δημοσιεύεται άρθρο του Βίκτορ Σερζ με τίτλο «ο αγώνας για τη σοσιαλιστική δημοκρατία στη Ρωσίας υποστηρίζοντας την ανάγκη του εκδημοκρατισμού της ολοκληρωτικής ΕΣΣΔ.[12]

Το ΚΑΚΕ υποστηρίζει πως διατυπώνει το όραμα του επαναστατικού απελευθερωτικού σοσιαλισμού και του διεθνισμού, όμως τελικά περιγράφει έναν κοινοβουλευτικό δρόμο, την ώρα που στην επαρχία οργανώνεται το δεύτερο αντάρτικο.[13] Βέβαια συνεχίζει να παρουσιάζει την δική του πρόταση ως πιο αριστερή καθώς αντιπροτάσσει την ιδέα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας απέναντι στην λαϊκή δημοκρατία του ΚΚΕ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο τελικά θα πραγματοποιηθεί η ιστορική διάλεξη με το ΚΚΕ σε έναν κινηματογράφο. Η διάλεξη έλαβε χαρακτήρα αποτίμησης των ιστορικών διαδρομών των δύο ρευμάτων και εστιάστηκε σε ζητήματα βίας επαναφέροντας τις προπολεμικές αντιθέσεις που εν πολλοίς είχαν ξεχαστεί κατά την διάρκεια της κατοχικής περιόδου. [14]

Στα 1947 ο Γιωτόπουλος επέστρεψε στην Ελλάδα για να εισηγηθεί στο αρχειομαρξιστικό κόμμα μια συνολική στροφή από τον επαναστατικό κομμουνιστικό μπολσεβικισμό στον σοσιαλιστικό μεταρρυθμισμό, την πολιτική της τρίτης δύναμης μαζί με άλλα δημοκρατικά και σοσιαλιστικά στοιχεία της Ευρώπης με στόχο της Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης. Στο κίνημα αυτό πρωταγωνιστούσαν ο Μαρσό Πιβέρ, το ΑΕΚ και άλλοι σοσιαλιστές. Οι αρχειομαρξιστές αποδέχτηκαν την νέα προσέγγιση και προσπάθησαν να την επεξεργαστούν στις ελληνικές συνθήκες.[15]  Σταδιακά και στις αρχές του 1947 ο λόγος του ΚΑΚΕ απέναντι στο ΚΚΕ λαμβάνει όλο και πιο αντικομμουνιστικό χαρακτήρα αποτυπώνοντας συνολικά την αποστασιοποίηση της ιστορικής ηγεσίας του αρχειομαρξιστικού ρεύματος από τον κομμουνιστικό πόλο. Πλέον αρχίζει να αναπαράγει μια ρητορική με στοιχεία «ψυχροπολεμικά» χαρακτηρίζοντας π.χ. την πολιτική του ΚΚΕ «πρακτοριακή» και καλεί το «κόμμα που θα κυβερνά πρέπει να εξουδετερώσει κάθε προσπάθεια που θα τείνει να κάνει τη χώρα εξάρτημα του βορρά». Ωστόσο, ακόμα διαχωρίζει το κίνημα της αυτοάμυνας ως προϊόν της τρομοκρατίας σε βάρος του λαού από την «πρακτοριακή πολιτική του ΚΚΕ», η οποία σύμφωνα με την αρχειομαρξιστική ανάλυση δίνει το πάτημα στην κυβέρνηση Τσαλδάρη να παρουσιάζει αυτό το κίνημα σαν κατευθυνόμενο από τους βόρειους γείτονες.[16] Πλέον η ιστορική ηγεσία του αρχειομαρξισμού ανοιχτά χαρακτηρίζει το ΚΚΕ ως μη δημοκρατικό κόμμα το οποίο δεν μπορεί να συμμαχεί μαζί με τα άλλα δημοκρατικά κόμματα, ενώ προσδοκά τον κατευνασμό από μια δημοκρατική κυβέρνηση.[17] Κατά την άποψη του ΚΑΚΕ, το πολιτικό σκηνικό διχάζεται ανάμεσα στην πολιτική της ολοκληρωτικής βίας που εκφράζει η μοναρχική κυβέρνηση και της πολιτικής του κατευνασμού που εκφράζουν το κόμμα των φιλελευθέρων και τα εξωκοινοβουλευτικά αστικά κόμματα.[18]

Στα μέσα του 1947 το κεντρικό σύνθημα είναι «όχι πειά άλλο αίμα για ξένα συμφέροντα». Με την ανάληψη της ευθύνης των αμερικανών το κεντρικό σύνθημα ανανεώθηκε: «κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και του ρωσικού ολοκληρωτισμού», «για να σταματήσει το ματοκύλισμα και η καταστροφή».[19] Τα μέλη του ΚΑΚΕ αντιμετωπίζουν βέβαια διώξεις όσο εντείνεται η επιθετικότητα της κυβέρνησης. Πολλοί αρχειομαρξιστές μεταφέρονται σε φυλακές και ξερονήσια μαζί με τους κομματικούς.[20] Τον Μάιο του 1947 θα πραγματοποιηθεί στο Παρίσι με πρωτοβουλία του ΑΕΚ το Συνέδριο της Επιτροπής Μελέτης και Δράσης για τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης. Το ΚΑΚΕ εκπροσώπησε ο Γιωτόπουλος. Βασική ιδέα του Συνεδρίου ήταν μια Ευρώπη δημοκρατική, σοσιαλιστική και μια τρίτη δύναμη «απόλυτα διακεκριμένη και απόλυτα αντίθετη και στη ρωσική ολοκληρωτική δικτατορία του κράτους-μηχανής και στην αμερικανική δικτατορία του μονοπωλιακού κεφαλαίου».[21]

Την ίδια περίοδο στην 13η Ολομέλεια του ΚΑΚΕ, η οργάνωση θα αφαιρέσει την λέξη κομμουνιστικό και θα μετονομαστεί σε Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ). Διακηρύσσει πως από τη μία επιδίωξη του ΚΚΕ για την δημιουργία Ελεύθερης Ελλάδας και κυβέρνησης στηρίζεται από τους σταλινικούς όλου του κόσμου και ιδιαίτερα στους βόρειους γείτονες και έχει ως «σκοπό» το «διαμελισμό της ελληνικής εθνότητας και την υπαγωγή της Ελλάδας στη ρωσσική επιρροή», ενώ από την άλλη η δεξιά χρησιμοποιεί αυτήν την δήλωση για την διατήρηση της Ελλάδας στην αγγλοαμερικανική επιρροή.[22] Παρότι το ΑΚΕ υποστηρίζει ότι κρατά ίσες αποστάσεις, στην πράξη τοποθετείται πια ανοιχτά με την πλευρά του αστικού μπλοκ. Η 14^η και 15^η Ολομέλεια ξεκαθαρίζουν ακόμα περισσότερο την εχθρότητα του ΑΚΕ απέναντι στο αντάρτικο και θέτει ως στόχο την ανασυγκρότηση ενοποίηση των σοσιαλιστικών δυνάμεων της Ελλάδας.[23] Η διακήρυξη της κυβέρνησης του βουνού έφερε νέα καταδίκη του αντάρτικου. Κύριο επιχείρημα είναι ότι το ΚΚΕ έχει απομονωθεί από το πλατύ εαμικό ρεύμα όχι μόνο εξαιτίας της προδοσίας στον Δεκέμβρη, αλλά και εξαιτίας της αντεργατικής πολιτικής των εαμιτών υπουργών της εθνικής κυβέρνησης και δεν εκφράζει παρά την πολιτική της Ρωσίας.[24] Στις 24 Οκτωβρίου 1949 «Η Τρίτη Εθνική Διάσκεψις του Αρχειομαρξιστικού Κόμματος» τοποθετείται δημόσια απέναντι στην ήττα του Δημοκρατικού Στρατού με μια χαιρετιστήρια επιστολή η οποία καταδεικνύει την χωρίς επιστροφή κατάληξη του αρχειομαρξισμού στο αντικομμουνιστικό στρατόπεδο. Τελικά, το ΑΚΕ συνεργάστηκε στα 1950 με το ΣΚ-ΕΛΔ και μαζί σύντομα συγκρότησαν την Σοσιαλιστική Κίνηση Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης.

Για πολλούς δημοσιολόγους και ιστορικούς η μετατόπιση του πυρήνα της ιστορικής ηγεσίας του αρχειομαρξιστικού ρεύματος στον σοσιαλιστικό μεταρρυθμισμό και τον αντικομουνισμό θεωρείται αυτονόητη συνέχεια της μεσοπολεμικής αντικομουνιστικής δράσης και της αντιεαμικής ή εχθρικής προς την αντίσταση στάσης του ΚΑΚΕ. Όμως από άλλες έρευνες γύρω από την αρχειομαρξιστική ομάδα προκύπτει με σαφήνεια η σταθερότητα του μεσοπολεμικού και αντιστασιακού αρχειομαρξισμού στον κομμουνιστικό πόλο. Ιδιαίτερα την περίοδο της αντίστασης, παρότι η κριτική τους απέναντι στο ΕΑΜ ήταν παρόμοια με αυτή των άλλων τροτσκιστικών ομάδων, είχαν μια πολύ πιο θετική στάση απέναντι στο εαμικό κίνημα, συμμετείχαν ως κομμάτι του στην εξέγερση του Δεκέμβρη. Επίσης, σε αντίθεση με τις άλλες τροτσκιστικές ομάδες οι αρχειομαρξιστές ανέπτυξαν ένοπλη αντίσταση ενάντια στον κατακτητή. Με λίγα λόγια οι θέσεις του ΚΑΚΕ στα 1944-45 δεν έδειχναν με κανένα τρόπο την εξέλιξη στα 1947-1949. Η ήττα του Δεκέμβρη, οι δολοφονημένοι αρχειομαρξιστές, η συμφωνία της Βάρκιζας είναι σίγουρα το πολιτικό υπόστρωμα καθώς πλέον δεν υπήρχε η εμπιστοσύνη στην ηγεσία του ΚΚΕ πως μπορεί να οδηγήσει σε νίκη, ενώ διαφαινόταν από τις πρακτικές ένας ολοκληρωτισμός που απειλούσε τους διαφωνούντες. Στην πραγματικότητα το ΑΚΕ εξέφρασε την απογοήτευση, την ηττοπάθεια και ως εκ τούτου την άρνηση ενός μεγάλου κομματιού της εαμικής βάσης να ακολουθήσει τον δρόμο του δεύτερου αντάρτικου, ενώ κινήθηκε προς το νέο κέντρο. Η αρχειομαρξιστική οργάνωση ήταν πλέον ένα ρεύμα στα αριστερά του Πλαστήρα.

---

[1] «Αναίρεση μιας ανακρίβειας», ΠτΤ, 14/1/1946∙ «Η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας», ΠτΤ, 15/12/1946.

[2] «Στις αντιθέσεις των μεγάλων, μόνη διέξοδος η ανατροπή του καπιταλισμού», ΠτΤ, 12/2/1946.

[3] «Ενάντια στο εκλογικό πραξικόπημα», ΠτΤ, 18/3/1946∙ «Μακρυά απ’ τις κάλπες», ΠτΤ, 25/3/1946∙ «Η πείρα οδηγός για τους νέους αγώνες», ΠτΤ, 1/4/1946∙ «Απόφαση του ΠΓ του ΚΑΚΕ», ΠτΤ, 8/4/1946∙ «Ανοιχτό Γράμμα», ΠτΤ, 15/4/1946.

[4] «Η Βάρκιζα;», ΠτΤ, 5/8/1946.

[5] «Νόμιμη και παράνομη τρομοκρατία, να οργανώσουμε την αυτοάμυνα», ΠτΤ, 6/5/1946∙ «Η τρομοκρατία του μοναρχισμού συστηματοποιείται και εντείνεται», ΠτΤ, 13/5/1946∙ «Η γενική πολιτική αμνηστία, η μόνη λύση», ΠτΤ, 10/6/1946∙ «Το ψήφισμα καταργεί το σύνταγμα», ΠτΤ, 17/6/1946.

[6] «Να ματαιώσουμε τα σχέδια της πλουτοκρατίας», ΠτΤ, 22/7/1946.

[7] «Ας αγωνιστούμε δραστήρια για τη δημοκρατία, για το σοσιαλισμό», ΠτΤ, 28/8/1946.

[8] «Τα τρόφιμα μένουν αζήτητα», ΠτΤ, 26/8/1946∙ «Η νέα μεταπολεμική περίοδος και τα προβλήματα του εργατικού επαναστατικού κινήματος», ΠτΤ, 16/9/1946.

[9] «Ύστερα απ’ το ψευτοδημοψήφισμα, ας εντείνουμε την πάλη για τον θρίαμβο των ιδεών μας», ΠτΤ, 8/9/1946∙ «Η νέα μεταπολεμική περίοδος και τα προβλήματα του εργατικού επαναστατικού κινήματος», ΠτΤ, 16/9/1946.

[10] «Αποφάσεις της 10^ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΑΚΕ», Σ. Βήτας, «Η νέα μεταπολεμική περίοδος και τα προβλήματα του εργατικού επαναστατικού κινήματος», «Εκτελέστηκε ο σύντροφος Βήλος στη Θεσσαλονίκη», ΠτΤ, 30/9/1946∙ «Που τραβάμε, η πολιτική κατάσταση και η θέση μας», ΠτΤ, 28/10/1946∙ «Να φύγη», ΠτΤ, 4/11/1946∙ «Η χωρίς όρους γενική αμνηστία», , ΠτΤ, 30/9/1946∙ «Ο δολοφονημένος σ. Πλατίδης», ΠτΤ, 2/12/1946. «Κυβέρνηση δημοκρατική», ΠτΤ, 22/12/1946.

[11] «Αποφάσεις της 10^ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΑΚΕ», Σ. Βήτας, «Η νέα μεταπολεμική περίοδος και τα προβλήματα του εργατικού επαναστατικού κινήματος», ΠτΤ, 30/9/1946.

[12] «Η ελευθερία μέσα σε ωργανωμένη πάνω σε σχέδιο κοινωνία», «Σοσιαλισμός και ελευθερία για ένα σωστό προσανατολισμό», ΠτΤ, 18/11/1946∙ «Ο αγώνας για τη σοσιαλιστική δημοκρατία στη Ρωσσία», ΠτΤ, 7/12/1947.

[13] «Τα σύγχρονα επαναστατικά σοσιαλιστικά προβλήματα», ΠτΤ, 25/11/1946.

[14] «Μερικές παρατηρήσεις πάνω στη διάλεξη-συζήτηση ανάμεσα στο Κόμμα μας και το ΚΚΕ», ΠτΤ, 22/12/1946∙ Για την διάλεξη με το ΚΔΚΕ βλ. Διαλέξεις – συζητήσεις του ΚΚΕ και του ΚΔΚΕ, Πάλη των Τάξεων, πρωτοπορειακή Βιβλιοθήκη.

[15] Θ. Μπενάκης, Δημήτρης Γιωτόπουλος, ό.π., σ. 155-7.

[16] «Ο αγώνας για κατευνασμό πρέπει να γίνη ό.π.όθεση του λαού», ΠτΤ, 5/1/1947.

[17] «Ο μόνος δρόμος», ΠτΤ, 12/1/1947.

[18] «Η πολιτική κρίση δεν βρήκε τη λύση της», ΠτΤ, 26/1/1947.

[19] «Ενάντια και στις δύο αντιδράσεις», ΠτΤ, 16/5/1947∙ «Όχι πεια άλλο αίμα για ξένα συμφέροντα», ΠτΤ, 1/6/1947∙ «Κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και του ρωσικού ολοκληρωτισμού», ΠτΤ, 22/7/1947∙ «Για να σταματήσει το ματοκύλισμα και η καταστροφή», 3/8/1947.

[20] «Η κυβέρνηση συνεχίζει τις συλλήψεις», ΠτΤ, 3/8/1947.

[21] Θ. Μπενάκης, Δημήτρης Γιωτόπουλος, ό.π., σ. 165.

[22] «Συνήλθε η 13^η ολομέλεια της ΚΕ του ΑΚΕ», ΠτΤ, 13/7/1947∙ «Ενάντια στην ένοπλη σύγκρουση», ΠτΤ, 13/7/1948.

[23] «Απόφαση της 14^ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΑΚΕ», ΠτΤ, 21/9/1947∙ «Για τις δημοκρατικές ελευθερίες για γενική αμνηστία», «Απάντηση σε προσταλινικούς Σκ-ΕΛΔ», ΠτΤ, 23/3/1947∙

[24] «Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΑΚΕ πάνω στη δημιουργία της ψευδοκυβέρνησης του ΚΚΕ», ΠτΤ, 4/1/1948∙ «Να συγκροτήσουμε τρίτη δύναμη», ΠτΤ, 15/2/1948.