του Θανάση Γάλλου
Ο Albert Soboul προσεγγίζει την αντιπαράθεση Γιρονδίνων[1] και Ορεινών[2] μέσα από την οπτική της ενδοταξικής σύγκρουσης, η οποία οδήγησε, σε πρώτο στάδιο, σε εσωτερική ταξική πάλη: “Η αντίθεση των Γιρονδίνων και των Ορεινών, παρά την κοινή τους υπαγωγή στην αστική τάξη, παίρνει, εξαιτίας των πολιτικών τάσεων τους, έναν αναντίρρητο ταξικό χαρακτήρα”[3]. Τι όμως διαμορφώνει αυτές τις τάσεις; Ο ίδιος το έχει απαντήσει λίγο πιο πριν: “Έτσι διαγράφεται προκαταβολικά ο αναλλοίωτος ανταγωνισμός ανάμεσα στους πόθους μιας κοινωνικής ομάδας και την αντικειμενική κατάσταση που επιβάλλει η ιστορική αναγκαιότητα”. Το κείμενο αναφέρεται στους Αβράκωτους[4], ταιριάζει όμως απόλυτα και στην Ιακωβινική μερίδα της αστικής τάξης, ιδιαίτερα εκείνη που υποστήριξε τους Αβράκωτους μέχρι τέλους. Άλλο, λοιπόν, το ιδεολογικό πρόγραμμα και οι πολιτικές αρχές και άλλο, η ζοφερή πραγματικότητα του πολέμου, της ομοσπονδιακής εξέγερσης και της αντεπανάστασης. Μέσα από αυτόν τον ανταγωνισμό γεννιούνται οι πολιτικές τάσεις. Οι Γιρονδίνοι, εκπρόσωποι των επιχειρηματιών αστών, δε θέλουν ν' ακούσουν τίποτα ενάντια στην ιδιοκτησία και την οικονομική ελευθερία. Οι διακανονισμοί, οι φορολογίες, οι διατιμήσεις, οι επιτάξεις, η αναγκαστική κυκλοφορία του χαρτονομίσματος τους προκαλούν φρίκη. Δε θέλουν να φανταστούν την εφαρμογή τους ούτε ως έκτακτο μέτρο εν καιρώ πολέμου: “Κυριαρχημένοι απ' την αντίληψη της ιεραρχημένης κοινωνίας, οι Γιρονδίνοι νοιώθανε μπροστά στο λαό μιαν ενστικτώδη επιφύλαξη κι ήθελαν το μονοπώλιο της διακυβέρνησης για την τάξη τους”. Αποτελεί το τμήμα εκείνο της αστικής τάξης που δεν είναι ικανό να κάνει το ιστορικό και διαλεκτικό άλμα. Δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις της τάξης τους. Εξαιρετικά μετριοπαθείς πολιτικά, τους ενδιέφερε μόνο ο οικονομικός φιλελευθερισμός, και κάποιοι σύντομα πέρασαν στην ανοιχτή αντεπανάσταση: “Οι ήττες του Μαρτίου 1793, η εξέγερση της Vendee[5] κι ο κίνδυνος που προέκυψε απ' αυτήν έβαλαν για πάντα τη σφραγίδα τους στο πεπρωμένο των Γιρονδίνων. Αρνήθηκαν ως το τέλος κάθε παραχώρηση. Ο Vergniaud[6] διακήρυττε ακόμα, στις 13 Μαρτίου: “Η ισότητα,για τον κοινωνικό άνθρωπο, δεν είναι παρά η ισότητα των δικαιωμάτων”, που σήμαινε τη διατήρηση των πρωτείων της ιδιοχτησίας και του πλούτου”. Οι Ιακωβίνοι[7], αντίθετα, αποτελούν αυτό το τμήμα της αστικής τάξης που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αστική πρωτοπορία, διαβλέπουν την ιστορική αναγκαιότητα και αποφασίζουν να κάνουν το ριψοκίνδυνο άνοιγμα. Ωστόσο, ακόμα και οι Ιακωβίνοι θεωρούσαν τα κοινωνικά μέτρα έκτακτα λόγω πολέμου. Όλοι; Όχι. Αυτό που κανένας δεν μπορούσε να προβλέψει ήταν ότι ένα μικρό τμήμα τους θα αποφάσιζε να πάει ακόμα πιο πέρα...Ο Soboul γράφει: “Οι ανάγκες του πολέμου και η εθνική τους αίσθηση οδήγησαν τους Ορεινούς προς τους Ξεβράκωτους: η σωτηρία της Δημοκρατίας απαιτούσε εξαιρετικά μέτρα, που δεν νοούνταν παρά με τη λαϊκή υποστήριξη. Έστω κι αν επρόκειτο να εξασφαλιστεί μ' ένα καινούργιο κοινωνικό προσανατολισμό”. Πάνω σε αυτόν το νέο κοινωνικό προσανατολισμό οικοδομήθηκε το επαναστατικό πνεύμα και η “υπερήφανη” γαλλική εθνική συνείδηση του “πολίτη -πατριώτη”. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για την εθνική και περαιτέρω κρατική ενοποίηση της Γαλλίας. Οι Ιακωβίνοι παίζουν το υπερταξικό χαρτί και μπαίνουν επικεφαλής του αγώνα, και η Επανάσταση, στην πιο κρίσιμη καμπή της, αποκτά επιτέλους ηγεσία...: Η δίκη και ο θάνατος του βασιλιά κάνανε τον ανταγωνισμό των Γιρονδίνων και Ορεινών ανελέητο, διαγράφοντας με ακρίβεια τα πλαίσια της νέας πολιτικής πραγματικότητας”. Ποια είναι αυτή η νέα πολιτική πραγματικότητα; Η εκτέλεση του βασιλιά δεν απογύμνωσε μόνο τη μοναρχία από κάθε θεϊκή ένδυση, καθώς ο Λουδοβίκος πέθανε σαν κοινός θνητός. Κατέστησε τις έννοιες εθνικό κράτος και μοναρχικό κράτος ασυμβίβαστες: “Η εχτέλεση του βασιλιά στις 21 Ιανουαρίου 1793, δίνοντας ένα αποφασιστικό χτύπημα στα φιλομοναρχικά αισθήματα, συντέλεσε στην απαλλαγή της ιδέας του έθνους από τη βασιλική του μορφή. Και συνεχίζει ο Soboul: “ Έκανε αδύνατο κάθε συμβιβασμό ανάμεσα σε βασιλοχτόνους και τους διαμαρτυρόμενους για τη θανατική καταδίκη,..” Η ρήξη ανάμεσα στο μοναρχικό παρελθόν και το αστικό μέλλον ήταν γεγονός. Μετά από τη ρήξη αυτή αρχίζει και η αργή πορεία των Γιρονδίνων προς την αντεπανάσταση: “Στην επίμονη προσπάθεια τους να περιορίσουν, να σώσουν το βασιλιά, οι Γιρονδίνοι θέλαν να περιορίσουν τη σύγκρουση με την Ευρώπη. Έκλιναν, έτσι, συνειδητά ή όχι, προς το συμβιβασμό με την αριστοκρατία: στάση χωρίς συνέπεια από μέρους ανθρώπων που, το Νοέμβριο του 1792, είχαν υποστηρίξει τον πόλεμο προπαγάνδας”. Ο “θάνατος” του μοναρχικού θεσμού άνοιξε το δρόμο για τη σταδιακή ανοιχτή σύμπραξη των Γιρονδίνων αστών με την αριστοκρατία, επιτάχυνε την ταύτιση του έθνους (ως πολιτικής έννοιας πλέον) με το αστικό κράτος και κατ' επέκταση με τη Δημοκρατία και άνοιξε το δρόμο για τον ολοκληρωτικό πόλεμο: “Για το έθνος, που ταυτίστηκε με τη Δημοκρατία και θεμελιώθηκε πάνω στην ενισχυμένη από την αστική μερίδα των Ορεινών και το λαό των Ξεβράκωτων αλληλεγγύη, η εχτέλεση του βασιλιά, δεν άφησε άλλη διέξοδο απ' τη νίκη.” Το διακύβευμα δεν ήταν πια συνταγματική μοναρχία ή Δημοκρατία. Το διακύβευμα ήταν Δημοκρατία ή καταστροφή.
Μέσω αυτής της ιστορικής διαδικασίας ανοίγει ο δρόμος για την Επανάσταση της 31ης Μαΐου – 2ας Ιουνίου 1793[8], και εξαιτίας του διπλού δρόμου προς τα εμπρός, με την ταυτότητα του γαλλικού εθνικού κράτους και αυτήν της κοινωνικής δικαιοσύνης, τα γεγονότα των ημερών αυτών παρουσιάζουν μια διπλή όψη, εθνική και κοινωνική: “...ο ρόλος των Ξεβράκωτων του Παρισιού κι η διαγραφή των μεγαλοαστών απ' την Εθνοσυνέλευση υπογραμμίζουν το κοινωνικό τους περιεχόμενο” γράφει ο Soboul και συνεχίζει: “Απόρροια επαναστατικής έξαρσης, οι μέρες αυτές αποτελούν, ταυτόχρονα, και μιαν εθνική αντίδραση, μιαν αμυντική αντίσταση κατά της νέας αριστοκρατικής σκευωρίας...κάτω απ' το προσωπείο της αντίθεσης των Γιρονδίνων, στο Μπορντώ, στη Μασσαλία, κι ακόμα πιότερο στη Λυών, η αντεπανάσταση της αριστοκρατίας ξανάπαιρνε θέση επίθεσης”. Τα διανοητικά εργαλεία για την οικοδόμηση της θεωρίας και της πρακτικής της Τρομοκρατίας κάνουν ήδη την εμφάνιση τους. Τα δημιουργούν οι ίδιες οι ιστορικές αναγκαιότητες. Την ίδια όμως νέα διπλή όψη παίρνει και η μορφή του αγώνα του αντίπαλου στρατοπέδου. Η ομοσπονδιακή εξέγερση και το “ομοσπονδιακό σύστημα”[9], το νέο μέτωπο του εμφυλίου μετά την εξέγερση στη Βανδέα, είναι απείρως πιο επικίνδυνα, διότι όπως λέει και ο Soboul: “Το κοινωνικό του περιεχόμενο είναι ακόμα πιο χαρακτηριστικό κι απ' την πολιτική του τάση”. Ενώνει τους οπαδούς του Παλαιού Καθεστώτος, τους Feuillants[10] που υποστηρίζουν πάντα την, με πληρωμή, απόκτηση δικαιώματος ψήφου, και τους αστούς, που ανησυχούσαν για την ιδιοκτησία και την ελευθερία του κέρδους: “(οι Γιρονδίνοι) με τη δυσπιστία τους για τις λαϊκές μάζες και την απέχθεια τους στο να τις δουν ενσωματωμένες σ' ένα με διευρυμένα πλαίσια έθνος, δεν παίξανε λιγώτερο το παιχνίδι της αριστοκρατίας και του συνασπισμού”. Η Επανάσταση βρέθηκε περικυκλωμένη. Προκειμένου να μην υπερφαλαγγιστεί, έκανε αιφνίδια την υπέρβαση και πήρε ένα δρόμο που ούτε οι ίδιοι οι πρωτεργάτες της δεν είχαν προβλέψει. Η ώρα της Τρομοκρατίας είχε σημάνει...
[1] Γιρονδίνοι (Girondins): πολιτική ομάδα που καθόταν στη δεξιά πτέρυγα της Εθνοσυνέλευσης. Οι πιο γνωστοί ηγέτες τους προέρχονταν από το διαμέρισμα της Γιρόνδης. Έγιναν κυρίαρχη δύναμη το 1792 και ανατράπηκαν από τους Αβράκωτους την 2η Ιουνίου 1793.
[2] Όρος, Oρεινοί (Montagne, Montagnards): Βουλευτές της Αριστεράς, αντίπαλοι των Γιρονδίνων στη Συμβατική, με οργανωτικό κέντρο την Παρισινή Λέσχη των Ιακωβίνων. Πήραν το όνομα τους από τα έδρανα που είχαν καταλάβει στα «ορεινά» της αριστερής πτέρυγας του Κοινοβουλίου.
[3] Τα αποσπάσματα προέρχονται από το έργο του Albert Soboul, H Γαλλική Επανάσταση, σελ. 72-103, Εκδόσεις Ι.Ν. Ζαχαρόπουλος, Αθήναι, 1967.
[4] Αβράκωτοι (Sans-Cullotes): Οι «χωρίς κυλόττα», αυτοί που δε φορούσαν το στενό κομψό παντελόνι των ευγενών. Αυθόρμητος αυτοορισμός του λαϊκού κινήματος που αποτελείτο από μικρούς τεχνίτες και μισθωτούς εργάτες του Παρισιού. Ο όρος μπορεί να φαίνεται αόριστος σε σχέση με το σημερινό κοινωνιολογικό λεξιλόγιο, ωστόσο, αναλογικά με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής, έχει μία ξεκάθαρη ταξική αναφορά: το κοινό μίσος για την αριστοκρατία.
[5] H εξέγερση της Βανδέας (Vendee) υπήρξε το κυριότερο μέτωπο του εμφυλίου στη Γαλλία. Τον Μάρτιο του 1793, η στρατολόγηση 300.000 ανδρών της περιοχής για το μέτωπο ξεσήκωσε τους αγρότες. Μέσα σε λίγες ημέρες είχε ξεσπάσει γενικευμένη εξέγερση, που υποδαυλίστηκε και καθοδηγήθηκε από την αριστοκρατία και τους ανυπότακτους ιερείς. Αποτελεί ιστορική ειρωνεία το γεγονός ότι το πρώτο αντάρτικο της σύγχρονης ιστορίας υπήρξε αντεπαναστατικό.
[6] Ένας από τους ηγέτες των Γιρονδίνων. Εκτελέστηκε επί Τρομοκρατίας.
[7] Ιακωβίνοι (Jacobins): Η Λέσχη των Ιακωβίνων ιδρύθηκε επίσημα το 1790, όταν φιλελεύθεροι βουλευτές και εύποροι εξωκοινοβουλευτικοί άρχισαν να συνεδριάζουν από κοινού στο παλιό μοναστήρι των Ιακωβίνων στο Παρίσι. Η σύνθεση της Λέσχης -η οποία λειτουργούσε ως ομάδα άσκησης πολιτικής πίεσης- άλλαξε οριστικά με τη βαθμιαία εισχώρηση δημοκρατικών στοιχείων από τα μέσα του 1791. Στο απόγειο της ιακωβινικής ισχύος αριθμούσε πάνω από 2000 λέσχες σε όλη τη Γαλλία με περίπου 100.000 μέλη.
[8] Που ανέτρεψε τους Γιρονδίνους κι έφερε στην εξουσία τους Ορεινούς.
[9] Η νέα μορφή που παίρνει η εσωτερική αντεπανάσταση το καλοκαίρι του 1793, με την εξέγερση των 60 από τις 80 ομοσπονδίες της Γαλλίας ενάντια στην εξουσία του Παρισιού.
[10] Φεγιαντίνοι (Feuillants): Λέσχη που ιδρύθηκε στις 15 Ιουλίου 1791 ύστερα από τη διάσπαση της Λέσχης των Ιακωβίνων, την οποία εγκατέλειψαν οι μετριοπαθείς που ήταν αντίθετοι στην έκπτωση του Λουδοβίκου του 16ου και υπέρ της συνταγματικής μοναρχίας. Η Λέσχη των Feuillants εξαφανιστηκε με την Επανάσταση της 10ης Αυγούστου 1792 που ανέτρεψε τη μοναρχία και εγκαθίδρυσε τη Δημοκρατία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου