ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΛΟΥΚΗΣ
Θετικός ήταν ο αντίκτυπος σε ευρύτερα στρώματα δημοκρατικής και σοσιαλιστικής αναφοράς στην Ελλάδα της ρωσικής επανάστασης του Φλεβάρη του 17, καθώς ερμηνευόταν κυρίως ως ενάντια στην απολυταρχία και το τσαρισμό. Το ισχυρό αντιπολεμικό περιεχόμενο και η γραμμή των μπολσεβίκων αντιμετωπίστηκαν αρχικά ως «μαξιμαλισμός».
Η νίκη του Φλεβάρη, η εκδίωξη του Τσάρου και η κυβέρνηση Κερένσκι χρησιμοποιήθηκε ως επιχείρημα υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ
Σηκώθη τ’ άγιο δίκιο της να λάβει
Όλη η αργατιά με φρόνημα γενναίο
Ισονομίας κηρύχνει νόμο νέο
Και τα δεσμά του πλούτου η ορμή της θραύει
Η σκληρή φτώχεια, η γύμνια, η πείνα παύει
Και με καλούν μύριες φωνές να λέω
Θούριο τραγούδι: σ’ ένα πέλαο πλέω
Χαράς λεύτεροι ανθρώποι είναι όλοι οι σκλάβοι.
Μα για να σκίσω τις ανάερες ρούγες
Που θα με βγάλουν στον ψηλό Ελικώνα
Πρέπει γοργά αργυρόχρυσες φτερούγες
Αγάπη αρμονική να μου χαρίσει.
Τι δεν μπορεί ψυχής βαριάς εικόνα
Της Κασταλίας να καθρεφτίσει η βρύση.
Το παραπάνω σονέτο γράφτηκε από τον Ντίνο Θεοτόκη, τον μεγάλο κερκυραίο σοσιαλιστή λογοτέχνη και ποιητή, μάλλον για την Επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917. Η «αργατιά» σηκώθηκε να λάβει «τ’ άγιο δίκιο της», κηρύσσει την ισονομία ως νέο νόμο, σπάει με ορμή τα δεσμά του πλούτου και όλοι οι σκλάβοι άνθρωποι γίνονται λεύτεροι. Στη συνέχεια, ο ποιητής βρίσκεται στην Κασταλία πηγή και προσδοκάει την αρμονική αγάπη, προφανώς τη δικαίωση των σκοπών της επανάστασης.
Επηρεασμένος επίσης από την επανάσταση, ο Νίκος Λευτεριώτης, ένας άλλος κερκυραίος ποιητής, φίλος στενός και μαθητής του Θεοτόκη, έγραψε το σονέτο «Χαίρε Ρωσία» τον Μάρτιο του 1917, το οποίο κυκλοφόρησε στην Κέρκυρα και αναδημοσιεύτηκε ένα χρόνο αργότερα από τον Ριζοσπάστη.
Χαίρε Ρωσία! Ελευτεριάς αγέρας
Διώχνει τη σκοτεινιά των ουρανών σου
Και στο αγιασμένο το αίμα των παιδιών σου
Πνίγεται τώρα η τυραννία το τέρας
Ας αντηχήσει από χαράν ο αιθέρας
Κι’ ας ανθίσουν οι τάφοι των νεκρών σου,
Ήλιος ας λάμπει ανέσπερης ημέρας.
Ω εσείς αγνοί, μεγάλοι ερωτευμένοι
Της Λευκής Σιβηρίας, κατεβήτε!
Άρτον ζωής ευφρόσυνο γευτήτε.
Τυράννου σκιάχτρο πια δεν απομένει
Μπρος στο γιγάντιο, αναστημένο σόι
Του Κροπότκιν, του Γκόρκι, του Τολστόι.
(17 Μαρτίου 1917)
Η Ελλάδα βρίσκεται εν μέσω του Εθνικού Διχασμού. Στη Βόρεια Ελλάδα έχει σχηματιστεί η κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης από τους φιλοβενιζελικούς και στον νότο παραμένει η φιλομοναρχική κυβέρνηση. Αφορμή ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Στη Θεσσαλονίκη έχει ήδη εγκατασταθεί η Μακεδονική Στρατιά από βρετανικά, γαλλικά και ρωσικά στρατεύματα, χωρίς την έγκριση της επίσημης ελληνικής κυβέρνησης. Όμως η σύγκρουση αυτή δεν αφορά μόνο τις διεθνείς συμμαχίες, αλλά έχει πολιτικό και ιδεολογικό πρόσημο. Το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης θεωρείται από τους ριζοσπαστικούς οπαδούς του μία μορφή δημοκρατικής επανάστασης με σκοπό την εκδίωξη του Κωνσταντίνου και την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας. Ο προσανατολισμός αυτός όμως δεν είναι αυτονόητος ούτε δεδομένος, καθώς ένα πιο συντηρητικό μέρος απλώς υποστηρίζει την αλλαγή προσώπου του βασιλιά.
Ο ίδιος ο μεγάλος πόλεμος, επίσης, προσλαμβάνεται από τους περισσότερους ριζοσπάστες δημοκράτες ως μία μορφή σύγκρουσης ανάμεσα στη δημοκρατία και την απολυταρχία. Η βασική άποψη των Πετσόπουλου-Γιαννιού ήταν ότι είχε συγκροτηθεί ένα αντιμοναρχικό-δημοκρατικό μέτωπο στην Αντάντ που πολεμούσε τις αυταρχικές κεντρικές αυτοκρατορίες. Στόχος είναι η δημοκρατικοποίηση της Γερμανίας. Ο πόλεμος είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα «που η μια από τις λύσεις του», δηλαδή «η κατίσχυση του παγγερμανισμού – οδηγεί στο τελειωτικό σβήσιμο της φυλής». Συνεπώς, ήταν προς όφελος του εργατικού κινήματος η νίκη των δυτικών Συμμάχων. Θεωρούσαν καθήκον του ελληνικού στρατού να πολεμήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να απελευθερώσει τις περιοχές, αναπτύσσοντας έναν πατριωτικό-δημοκρατικό λόγο.
Ο προσανατολισμός αυτός δεν ήταν τυχαίος, καθώς το σύνολο των σοσιαλιστών και δημοκρατών του 19ου αιώνα τοποθετούνταν απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέσα από ένα ριζοσπαστικό γιακωβίνικο πατριωτικό πρίσμα, αλλά κυρίως δημοκρατικό πνεύμα. Ασπάζονταν μια επαναστατική εκδοχή της «μεγάλης ιδέας», με καταβολές στον Ρήγα για μία μεγάλη βαλκανική δημοκρατία. Συγκεκριμένα, σε άρθρο του ο Αριστοτέλης Σίδερης γράφει ότι «ελληνισμός σημαίνει δημοκρατικόν πνεύμα», επαναφέροντας το κήρυγμα του Ρήγα Φεραίου. Οι έλληνες στην επανάσταση του 1821 δεν εξεγέρθηκαν «κατά άλλης φυλής, αλλά κατά του κυρίαρχου και ζητεί ισονομίαν, ελευθερία, αδελφότητα». Στόχος τους μια λαϊκή δημοκρατία που θα προέκυπτε από μεταρρυθμίσεις. Η έννοια του σοσιαλισμού υιοθετείται από τη βενιζελική επαναστατική κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και χρησιμοποιείται για να χτυπηθεί το εβραϊκό εργατικό κίνημα: από τη μία ο «αληθής σοσιαλισμός» που είναι ο πατριωτισμός και από την άλλη ο «διεθνιστικός σοσιαλισμός» που είναι ο εβραϊκός. Εξάλλου, η Φεντερασιόν ανοιχτά έχει καταγγείλει τη συμμετοχή στον πόλεμο και έχει συνταχθεί με τη Διεθνή του Τσίμερβαλντ.
Η Ρωσική επανάσταση του Φλεβάρη και η άνοδος της κυβέρνησης Κερένσκι επιβεβαίωσαν την αντίληψη των δημοκρατών σοσιαλιστών: «Σήμερον η Ρωσσία δεν είναι η απολυταρχική του 1821. Είνε η μεγάλη Δημοκρατία της Ανατολικής Ευρώπης». Συνεπώς, «ο ελληνικός λαός στρέφει το βλέμμα προς την Μεγάλην Ρωσσίαν», γράφει ο Αριστοτέλης Σίδερης.
Τελικά, όμως, δεν είναι το δημοκρατικό αίτημα αλλά το αίτημα του τέλους του πολέμου το οποίο θα ταυτιστεί με την Οκτωβριανή Επανάσταση και τους μπολσεβίκους, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν αρνητικά ως μαξιμαλιστές. Ο μπολσεβίκικος αέρας θα ταυτιστεί με τις πολιτικές της Φεντερασιόν και θα εμπνεύσει μικρές ομάδες σοσιαλιστών της Αθήνας, καθορίζοντας το διεθνιστικό πολιτικό προσανατολισμό του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που θα ιδρυθεί τον Νοέμβρη του 1918.
Θετικός ήταν ο αντίκτυπος σε ευρύτερα στρώματα δημοκρατικής και σοσιαλιστικής αναφοράς στην Ελλάδα της ρωσικής επανάστασης του Φλεβάρη του 17, καθώς ερμηνευόταν κυρίως ως ενάντια στην απολυταρχία και το τσαρισμό. Το ισχυρό αντιπολεμικό περιεχόμενο και η γραμμή των μπολσεβίκων αντιμετωπίστηκαν αρχικά ως «μαξιμαλισμός».
Η νίκη του Φλεβάρη, η εκδίωξη του Τσάρου και η κυβέρνηση Κερένσκι χρησιμοποιήθηκε ως επιχείρημα υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ
Σηκώθη τ’ άγιο δίκιο της να λάβει
Όλη η αργατιά με φρόνημα γενναίο
Ισονομίας κηρύχνει νόμο νέο
Και τα δεσμά του πλούτου η ορμή της θραύει
Η σκληρή φτώχεια, η γύμνια, η πείνα παύει
Και με καλούν μύριες φωνές να λέω
Θούριο τραγούδι: σ’ ένα πέλαο πλέω
Χαράς λεύτεροι ανθρώποι είναι όλοι οι σκλάβοι.
Μα για να σκίσω τις ανάερες ρούγες
Που θα με βγάλουν στον ψηλό Ελικώνα
Πρέπει γοργά αργυρόχρυσες φτερούγες
Αγάπη αρμονική να μου χαρίσει.
Τι δεν μπορεί ψυχής βαριάς εικόνα
Της Κασταλίας να καθρεφτίσει η βρύση.
Το παραπάνω σονέτο γράφτηκε από τον Ντίνο Θεοτόκη, τον μεγάλο κερκυραίο σοσιαλιστή λογοτέχνη και ποιητή, μάλλον για την Επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917. Η «αργατιά» σηκώθηκε να λάβει «τ’ άγιο δίκιο της», κηρύσσει την ισονομία ως νέο νόμο, σπάει με ορμή τα δεσμά του πλούτου και όλοι οι σκλάβοι άνθρωποι γίνονται λεύτεροι. Στη συνέχεια, ο ποιητής βρίσκεται στην Κασταλία πηγή και προσδοκάει την αρμονική αγάπη, προφανώς τη δικαίωση των σκοπών της επανάστασης.
Επηρεασμένος επίσης από την επανάσταση, ο Νίκος Λευτεριώτης, ένας άλλος κερκυραίος ποιητής, φίλος στενός και μαθητής του Θεοτόκη, έγραψε το σονέτο «Χαίρε Ρωσία» τον Μάρτιο του 1917, το οποίο κυκλοφόρησε στην Κέρκυρα και αναδημοσιεύτηκε ένα χρόνο αργότερα από τον Ριζοσπάστη.
Χαίρε Ρωσία! Ελευτεριάς αγέρας
Διώχνει τη σκοτεινιά των ουρανών σου
Και στο αγιασμένο το αίμα των παιδιών σου
Πνίγεται τώρα η τυραννία το τέρας
Ας αντηχήσει από χαράν ο αιθέρας
Κι’ ας ανθίσουν οι τάφοι των νεκρών σου,
Ήλιος ας λάμπει ανέσπερης ημέρας.
Ω εσείς αγνοί, μεγάλοι ερωτευμένοι
Της Λευκής Σιβηρίας, κατεβήτε!
Άρτον ζωής ευφρόσυνο γευτήτε.
Τυράννου σκιάχτρο πια δεν απομένει
Μπρος στο γιγάντιο, αναστημένο σόι
Του Κροπότκιν, του Γκόρκι, του Τολστόι.
(17 Μαρτίου 1917)
Η Ελλάδα βρίσκεται εν μέσω του Εθνικού Διχασμού. Στη Βόρεια Ελλάδα έχει σχηματιστεί η κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης από τους φιλοβενιζελικούς και στον νότο παραμένει η φιλομοναρχική κυβέρνηση. Αφορμή ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Στη Θεσσαλονίκη έχει ήδη εγκατασταθεί η Μακεδονική Στρατιά από βρετανικά, γαλλικά και ρωσικά στρατεύματα, χωρίς την έγκριση της επίσημης ελληνικής κυβέρνησης. Όμως η σύγκρουση αυτή δεν αφορά μόνο τις διεθνείς συμμαχίες, αλλά έχει πολιτικό και ιδεολογικό πρόσημο. Το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης θεωρείται από τους ριζοσπαστικούς οπαδούς του μία μορφή δημοκρατικής επανάστασης με σκοπό την εκδίωξη του Κωνσταντίνου και την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας. Ο προσανατολισμός αυτός όμως δεν είναι αυτονόητος ούτε δεδομένος, καθώς ένα πιο συντηρητικό μέρος απλώς υποστηρίζει την αλλαγή προσώπου του βασιλιά.
Ο ίδιος ο μεγάλος πόλεμος, επίσης, προσλαμβάνεται από τους περισσότερους ριζοσπάστες δημοκράτες ως μία μορφή σύγκρουσης ανάμεσα στη δημοκρατία και την απολυταρχία. Η βασική άποψη των Πετσόπουλου-Γιαννιού ήταν ότι είχε συγκροτηθεί ένα αντιμοναρχικό-δημοκρατικό μέτωπο στην Αντάντ που πολεμούσε τις αυταρχικές κεντρικές αυτοκρατορίες. Στόχος είναι η δημοκρατικοποίηση της Γερμανίας. Ο πόλεμος είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα «που η μια από τις λύσεις του», δηλαδή «η κατίσχυση του παγγερμανισμού – οδηγεί στο τελειωτικό σβήσιμο της φυλής». Συνεπώς, ήταν προς όφελος του εργατικού κινήματος η νίκη των δυτικών Συμμάχων. Θεωρούσαν καθήκον του ελληνικού στρατού να πολεμήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να απελευθερώσει τις περιοχές, αναπτύσσοντας έναν πατριωτικό-δημοκρατικό λόγο.
Ο προσανατολισμός αυτός δεν ήταν τυχαίος, καθώς το σύνολο των σοσιαλιστών και δημοκρατών του 19ου αιώνα τοποθετούνταν απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέσα από ένα ριζοσπαστικό γιακωβίνικο πατριωτικό πρίσμα, αλλά κυρίως δημοκρατικό πνεύμα. Ασπάζονταν μια επαναστατική εκδοχή της «μεγάλης ιδέας», με καταβολές στον Ρήγα για μία μεγάλη βαλκανική δημοκρατία. Συγκεκριμένα, σε άρθρο του ο Αριστοτέλης Σίδερης γράφει ότι «ελληνισμός σημαίνει δημοκρατικόν πνεύμα», επαναφέροντας το κήρυγμα του Ρήγα Φεραίου. Οι έλληνες στην επανάσταση του 1821 δεν εξεγέρθηκαν «κατά άλλης φυλής, αλλά κατά του κυρίαρχου και ζητεί ισονομίαν, ελευθερία, αδελφότητα». Στόχος τους μια λαϊκή δημοκρατία που θα προέκυπτε από μεταρρυθμίσεις. Η έννοια του σοσιαλισμού υιοθετείται από τη βενιζελική επαναστατική κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και χρησιμοποιείται για να χτυπηθεί το εβραϊκό εργατικό κίνημα: από τη μία ο «αληθής σοσιαλισμός» που είναι ο πατριωτισμός και από την άλλη ο «διεθνιστικός σοσιαλισμός» που είναι ο εβραϊκός. Εξάλλου, η Φεντερασιόν ανοιχτά έχει καταγγείλει τη συμμετοχή στον πόλεμο και έχει συνταχθεί με τη Διεθνή του Τσίμερβαλντ.
Η Ρωσική επανάσταση του Φλεβάρη και η άνοδος της κυβέρνησης Κερένσκι επιβεβαίωσαν την αντίληψη των δημοκρατών σοσιαλιστών: «Σήμερον η Ρωσσία δεν είναι η απολυταρχική του 1821. Είνε η μεγάλη Δημοκρατία της Ανατολικής Ευρώπης». Συνεπώς, «ο ελληνικός λαός στρέφει το βλέμμα προς την Μεγάλην Ρωσσίαν», γράφει ο Αριστοτέλης Σίδερης.
Τελικά, όμως, δεν είναι το δημοκρατικό αίτημα αλλά το αίτημα του τέλους του πολέμου το οποίο θα ταυτιστεί με την Οκτωβριανή Επανάσταση και τους μπολσεβίκους, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν αρνητικά ως μαξιμαλιστές. Ο μπολσεβίκικος αέρας θα ταυτιστεί με τις πολιτικές της Φεντερασιόν και θα εμπνεύσει μικρές ομάδες σοσιαλιστών της Αθήνας, καθορίζοντας το διεθνιστικό πολιτικό προσανατολισμό του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που θα ιδρυθεί τον Νοέμβρη του 1918.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου