O Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης

O Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (Απείρανθο, Νάξου 1854- Γουδί, Αθήνα 1922) υπήρξε πολιτικός μηχανικός και πολιτικός, βουλευτής, υπουργός και πρωθυπουργός με την πλευρά των αντιβενιζελικών. Χρεώθηκε την κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία και τις κυβερνητικές επιλογές γύρω από τη συνέχιση της μικρασιαστικής εκστρατείας και για αυτό δικάστηκε και εκτελέστηκε στο Γουδί. Γεννήθηκε στην Απείρανθο Νάξου και αποφοίτησε από το γυμνάσιο Σύρου. Στα 1879 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου σπούδασε μαθηματικά και μηχανική, μεταλλουργία και χύτευση στην Πολυτεχνική Σχολή και στη Σχολή Μετάλλων. Στα 1885 διέκοψε τις σπουδές του και επέστρεψε στην Ελλάδα λόγω της επιστράτευσης κατά τον λεγόμενο «Ειρηνοπόλεμο» και υπηρέτησε στο επιτελείο του στρατηγού Βωσέρ, αρχηγού της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής. Επέστρεψε μόνιμα στην Ελλάδα ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στα 1887. Διορίστηκε αμέσως καθηγητής της Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων και της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (1887 – 1890) Διετέλεσε την περίοδο 1887 - 1889 αρχιμηχανικός των Σιδηροδρόμων (ΣΠΑΠ). Από το 1889 ανέλαβε καθηγητής στη Σχολή Βιομηχάνων Τεχνών που μετονομάστηκε το 1914 σε Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ο ίδιος έδρασε ως επιχειρηματίας μηχανικός και ανέλαβε σημαντικά δημόσια έργα εντός και εκτός Ελλάδας. Η εταιρεία του υπήρξε ανάδοχος από την Οθωμανική Κυβέρνηση για την τέλεση τμήματος σιδηροδρόμου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (1893) και άλλων δημόσιων έργων σε Ελλάδα και Οθ. Αυτοκρατορία την περίοδο 1894 – 1899. Το 1890 του ανατέθηκε το σημαντικό και δύσκολο έργο ν' ανοίξει τον Ισθμό της Κορίνθου. Ανάμεσα μάλιστα στα κτίρια που κατασκεύασε συγκαταλέγεται και το Μέγαρο Μιχαήλ Μελά. Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης αναδείχτηκε σε έναν από τους πιο έμπειρους και καταρτισμένους μηχανικούς της Ελλάδας αποκτώντας με αυτόν τον τρόπο αρκετά μεγάλη περιουσία για την εποχή εκείνη. Αποτελούσε μέρος μιας νέας κοινωνικής κατηγορίας της αστικής ελίτ, των παραγωγικών θα λέγαμε επιχειρηματιών, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Για αυτό το λόγο υπήρξε εκφραστής ενός ιδιαίτερου εκσυγχρονισμού, ο οποίος ερχόταν σε αντίθεση με τον τρικουπικό εκσυγχρονισμό, ο οποίος στηριζόταν κυρίως στην αστική ελίτ των χρηματιστών τύπου Συγγρού. Το 1902 νεαρός ακόμα, αλλά επιτυχημένος ήδη, επεδίωξε να είναι υποψήφιος με το Εθνικό Κόμμα του Θ. Δηλιγιάννη στη Νάξο. Ο Δηλιγιάννης αδυνατώντας να κρύψει την αντιπάθειά του για τον σύγχρονο κόσμο των επιχειρήσεων και των επιχειρηματιών πληροφόρησε εμπιστευτικά την τοπική ομάδα του Κόμματος ότι θεωρεί επιζήμια την είσοδο στην βουλή «τοιούτων επιχειρηματιών». Ο Πρωτοπαπαδάκης όμως τελικά συμμετείχε στις εκλογές ως ανεξάρτητος δηλιγιαννικός και εκλέχτηκε βουλευτής Παροναξίας και Κυκλάδων. Επανεκλέχτηκε βουλευτής το 1906-1910.Τότε εντάχθηκε στην ομάδα των Ιαπώνων, της οποίας αναδείχτηκε ηγετικό στέλεχος. Αν και η ομάδα είχε δημιουργηθεί από τον Ιούνιο του 1906, το όνομά τους οφείλεται στο δημοσιογράφο Βλάση Γαβριηλίδη, όπου παρομοίαζε τη μαχητικότητά τους με αυτή των Ιαπώνων σαμουράι. Συμμετείχαν επίσης οι Στέφανος Δραγούμης, βουλευτής Αττικοβοιωτίας, από το κόμμα του Τρικούπη, τυπικά αρχηγός της ομάδας, ο Δημήτριος Γούναρης, ανεξάρτητος βουλευτής Πατρών, από το κόμμα του Θεοτόκη, ουσιαστικά η ψυχή της ομάδας, ο Εμμανουήλ Ρέπουλης, βουλευτής Ερμιονίδας, από το κόμμα του Δηλιγιάννη κ.α. Οι δριμύτατες επιθέσεις τους για τις οποίες έμειναν γνωστοί στρέφονταν κατά της κυβέρνησης και της ολιγαρχίας. Η ομάδα των Ιαπώνων υιοθέτησε και υποστήριξε ένα είδος εκσυγχρονισμού «από τα πάνω» που θα λάμβανε ταυτόχρονα μέτρα υποστήριξης των αδύνατων στρωμάτων. Δε συγκρότησαν ποτέ κόμμα και διαλύθηκαν, όταν ο Γούναρης συμμετείχε στην κυβέρνηση Θεοτόκη τον Ιούνιο του 1908.  Με την έλευση του Ελ. Βενιζέλου και την συγκρότηση του Κόμματος των Φιλελευθέρων, ο Πρωτοπαπαδάκης συντάσσεται με την αντιπολίτευση και επανεκλέγεται βουλευτής το 1915-1917. Με την παραίτηση του Ελ. Βενιζέλου ύστερα από την σύγκρουση με τον Βασιλιά, ο Κωνσταντίνος αναθέτει σχηματισμό κυβέρνησης στον Δ. Γούναρη, η οποία ορκίζεται στις 25 Φεβρουαρίου 1915. Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάει μια διαδικασία συσπείρωσης των αντιβενιζελικών που καταλήγει στην ίδρυση του Κόμματος των Εθνικοφρόνων. Σε αυτή τη διαδικασία ο Πρωτοπαπαδάκης πρωτοστατεί μαζί με άλλους πρώην «Ιάπωνες», ενώ συμμετέχει και στην κυβέρνηση ως υπουργός Οικονομικών. Με την επικράτηση των Κινηματιών της Αμύνης στην Αθήνα αυτοεξορίζεται μαζί με άλλους αντιβενιζελικούς στο εξωτερικό. Έτσι μεταξύ 1919-1920 διέμεινε στη Σιένα της Ιταλίας και τη Γερμανία. Επιστρέφοντας συμμετείχε στην ίδρυση του Λαϊκού Κόμματος. Συμμετείχε στις εκλογές του 1920 που ήταν νικηφόρες για την Ηνωμένη Αντιπολίτευση και εκλέχτηκε για ακόμη μια φορά βουλευτής Παροναξίας και Κυκλάδων. Δε λαμβάνει μέρος στις πρώτες κυβερνήσεις, για να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών και Επισιτισμού στις κυβερνήσεις Καλογεροπούλου (24 Ιανουαρίου 1921-25 Μαρτίου 1921) και Δημητρίου Γούναρη (26 Μαρτίου 1921 – 2 Μαΐου 1922). Η κυβέρνηση Γούναρη είναι εκείνη που θα αποφασίσει τη συνέχιση της μικρασιατικής εκστρατείας, παρότι προεκλογικά η υπόσχεση για σταμάτημα του πολέμου υπήρξε το κεντρικό σύνθημα με βάση το οποίο το Λαϊκό Κόμμα και η Ηνωμένη Αντιπολίτευση συσπείρωσαν το λαό. Εν τω μεταξύ, οι πόροι της χώρας είχαν εξαντληθεί από τον πόλεμο στη Μικρά Ασία και οι ξένες Δυνάμεις ήταν απρόθυμες να συνομολογήσουν νέο δάνειο, καθώς υποστήριζαν τον αυτοεξόριστο και ηττημένο Βενιζέλο και είχαν αλλάξει στάση απέναντι στην Μικρασιατική εκστρατεία. Η οικονομική ανάγκη ήταν άμεση αλλά η αύξηση των εσόδων μέσω της αύξησης της φορολογίας ή των δασμών, απαιτούσε αρκετό χρόνο και θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στα λαϊκά στρώματα. Ο Πρωτοπαπαδάκης συνέλαβε και εφάρμοσε ένα σύστημα παγκοσμίως πρωτότυπο: διχοτόμησε το χαρτονόμισμα. Η αριστερή πλευρά χρησιμοποιούταν ως νόμισμα στη μισή αξία του ακεραίου χαρτονομίσματος (π.χ. το τεμάχιο του εκατονταδράχμου άξιζε πλέον πενήντα δραχμές). Η δεξιά πλευρά του χαρτονομίσματος ανταλλασσόταν με έντοκη ομολογία στη μισή αξία του ακεραίου χαρτονομίσματος. Το σύστημα αυτό, που έχει επαινεθεί ιδιαιτέρως, κατάφερε αφ' ενός να μην κυκλοφορήσει νέο χαρτονόμισμα, το οποίο θα οδηγούσε σε ασφυκτική πληθωριστική πίεση, και αφ' ετέρου να συγκεντρωθεί αμέσως ένα τεράστιο χρηματικό ποσό για τη χρηματοδότηση του πολέμου. Για να μην κατηγορηθεί για το ιδιαίτερα σκληρό οικονομικό μέτρο που πήρε, την προηγουμένη της δημοσιεύσεως του νόμου υποθήκευσε τα ακίνητά του, παίρνοντας δάνειο 225 χιλιάδων δραχμών. Την επομένη ακριβώς ημέρα της δημοσιεύσεως του νόμου ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης είχε χάσει 112.500 δραχμές με δική του θέληση. Λίγο μετά το αναγκαστικό δάνειο, από τις 9 Μαΐου 1922, ο Πρωτοπαπαδάκης θα αναλάβει ο ίδιος την διακυβέρνηση της χώρας στην κυβέρνηση συνασπισμού Γούναρη και Στράτου κρατώντας και το υπουργείο Στρατιωτικών, Συγκοινωνίας και Εθνικής Οικονομίας. Τον Αύγουστο του 1922 η γραμμή άμυνας Αφιόν - Καραχισάρ διασπάστηκε απο τον τουρκικό στρατό. Με την υποχώρηση της αμυντικής γραμμής και έχοντας χάσει κάθε έλεγχο η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη παραιτήθηκε στις 28-8-1922 και αντικαταστάθηκε από αυτή του Τριανταφυλλάκου. Ο ελληνικός στρατός υποχώρησε και κατευθύνθηκε προς τα νησιά του Αιγαίου. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου ξέσπασε το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 στην Χίο και τη Λέσβο υπό τον Στυλιανό Γονατά, τον Φωκά και τον Νικόλαο Πλαστήρα. Στις 13 Σεπτεμβρίου ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στο Λαύριο και η επαναστατική επιτροπή ανέλαβε την διακυβέρνηση του κράτους. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ παραιτήθηκε απο το θρόνο αναχωρώντας για την Ιταλία και παραχωρώντας τον θρόνο στον γιό του Γεώργιο Β΄.
Αμέσως τα περισσότερα στελέχη της κυβέρνησης Γούναρη και της κυβέρνησης Πρωτοπαπαδάκη και ο ίδιος ο Πρωτοπαπαδάκης συνελήφθησαν. Η μετριοπαθής μερίδα ζητούσε προσαγωγή σε δίκη των υπευθύνων ενώ η σκληροπυρηνική (Παπαναστασίου, Πάγκαλος, Οθωναίος) την άμεση εκτέλεσή τους. Επιπλέον υπήρχε η πίεση των ξένων δυνάμεων που ζητούσαν δίκη χωρίς συνοπτικές διαδικασίες. Στις 9 Οκτωβρίου ογκώδης διαδήλωση 100.000 πολιτών στην Αθήνα απαίτησε την άμεση εκτέλεση των υπευθύνων. Η λογική που είχε περάσει η επαναστατική επιτροπή στον λαό ήταν οτι η Ελλάδα δεν ηττήθηκε αλλά προδόθηκε. Παραπέμφθηκαν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας οι πρωθυπουργοί: Δημήτριος Γούναρης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Στράτος, οι υπουργοί Γεώργιος Μπαλτατζής, Νικόλαος Θεοτόκης και οι στρατιωτικοί Γεώργιος Χατζανέστης,  Μιχαήλ Γούδας, Ξενοφών Στρατηγός. Η απόφαση του εκτάκτου στρατοδικείου ήταν η καταδίκη και η εκτέλεση. Παρ'ολα αυτά η Μεγάλη Βρετανία καθώς και μερικοί μετριοπαθείς κύκλοι στρατιωτικών και πολιτικών πίεζαν προκειμένου να μην πραγματοποιηθούν εκτελέσεις. Τα ξημερώματα στις 16 Νοεμβρίου ο υπουργός στρατιωτικών Πάγκαλος επισκέφθηκε τον Πλαστήρα ζητώντας του την επίσπευση των εκτελέσεων. Στους μελλοθάνατους δόθηκε προθεσμία δύο ωρών προκειμένου να αποχαιρετίσουν συγγενείς και φίλους. Στις 10.30 οδηγήθηκαν στο Γουδί για να εκτελεστούν. Η δίκη των έξι χαρακτηρίστηκε απο τους περισσοτέρους ιστορικούς ως αναγκαία πολιτική κίνηση. Το πολιτικό σύστημα φοβόταν μια μεγάλη λαϊκή εξέγερση και έπρεπε πάση θυσία να βρεθούν κάποιοι υπαίτιοι ως εξιλαστήρια θύματα. Με αυτόν τον τρόπο οι βενιζελικοί απόσεισαν τις ευθύνες από πάνω τους. Αργότερα σε πολλούς πολιτικούς, αλλά και στα λαϊκά στρώματα θα επικρατήσει αίσθημα συμπάθειας απέναντι στους εκτελεσθέντες. Σήμερα ο Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, εγγονός του Πέτρου Πρωτοπαδάκη, πιστεύει ότι άνομα καταδικάστηκαν, τότε, ο παππούς του και οι άλλοι πέντε. Προσφεύγοντας στον Αρειο Πάγο ζητά την αποκατάσταση του ονόματός του καθώς και την ακύρωση της απόφασης του στρατοδικείου. Σε κάθε περίπτωση πάντως οι έξι είχαν την πολιτική ευθύνη για μια τυχοδιωκτική ουσιαστικά εκστρατεία με τραγικές συνέπειες τόσο στον τουρκικό πληθυσμό όσο και περισσότερο στον μικρασιατικό ελληνικό πληθυσμό. Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης έγραψε: Ατμημηχανική, Υδραυλική, Αντοχή της Ύλης, Κωνικαί Τομαί, Άλγεβρα, Γεωμετρία, Ήλιος, Ζωή και Κίνησις, Η Γη, Εισήγησις Μειοψηφίας εις Προϋπολογισμόν. Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησε η απολογία του στο βιβλίο Η δίκη των Εξ.