Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, κατά κόσμον Δημήτριος Παπανδρέου, (Δορβιτσά, Ναυπακτίας, 3 Μαρτίου 1891- Αθήνα 20 Μαΐου 1949) διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, (Ιούλιος 1941 - Μάιος 1949), Αντιβασιλέας και Πρωθυπουργός της ΕλλάδαςΟ πατέρας του ονομαζόταν Νικολάος Παπανδρέου και η μητέρα του Βασιλική. Φοίτησε αρχικά στο δημοτικό σχολείο Δορβιτσάς και στη συνέχεια του Πλατάνου Ναυπακτίας.Ολοκήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γυμνάσιο Καρδίτσας με τη συνδρομή του θείου του, Ηγουμένου της Μονής Κορώνης, Χριστόφορου Παπανδρέου. Στα 1908 γράφτηκε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγχρόνως στην Ιατρική. Μετά το δεύτερο έτος στην Ιατρική την εγκατέλειψε και γράφτηκε τη Νομική. Τελικά, έλαβε πτυχίο και από τις δύο σχολές. Στρατολογήθηκε στον ελληνικό στρατό και πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912 και 1913, παρασημοφορήθηκε για ανδραγαθία και προάχθηκε σε λοχία. Μετά την απόλυσή του από το στράτευμα διορίζεται γραμματέας της Μητρόπολης Αθηνών. Το 1917 μετά το διχασμό και την επάνοδο του Βενιζέλου, απομακρύνεται ο Μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος Μηνόπουλος και τοποτηρητής του θρόνου ορίζεται ο Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ευθύμιος Πλατής, που είχε στενή φιλία με το θείο του Δαμασκηνού Χριστοφόρο. Έτσι, ο Ευθύμιος χειροτονεί τον Δημήτριο διάκονο λαμβάνοντας το όνομα Δαμασκηνός. Λίγο αργότερα χειροτονείται πρεσβύτερος και ως Αρχιμανδρίτης πλέον αναλαμβάνει την ηγουμενία της Μονής Κορώνης. Ο τότε Αρχιεπίσκοπος Μελέτιος Μεταξάκης τον καλεί στην Αθήνα ως διευθυντή των γραφείων της Αρχιεπισκοπής και αλληλοδιαδόχως Ηγούμενο των Μονών Πεντέλης και Πετράκης, που ήταν τότε ενωμένες. Στα 1918 αναλαμβάνει τη μελέτη και τη σύνταξη του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Όρους, σύμφωνα με το άρθρο 68 της Συνθήκης του Βερολίνου, ο οποίος θα όριζε τη σχέση της μοναχικής πολιτείας με το ελληνικό κράτος. Με την επιστροφή του από το Άγιο Όρο, ηγείται επί μία τριετία της Παγκληρικής Ενώσεως. Τον Δεκέμβριο του 1922 ο Δαμασκηνός εκλέγεται, σε ηλικία 31 ετών, Μητροπολίτης Κορινθίας, Ταρσού, Ζεμενού, Πολυφέγγους και Συκεώνος. Το επόμενο έτος θα υποστηρίξει στην εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομο Παπαδόπουλου. Οι οργανωτικές του ικανότητες σε συνδυασμό με την έντονη προσωπικότητά του τον καθιστούν ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα, ιδιαίτερα με τη δράση του κατά των σεισμών της Κορίνθου στις 22 και 23 Απριλίου του 1928. Ξεκινά προσπάθεια για την επαναστέγαση των σεισμοπλήκτων και την αποκατάσταση των ζημιών. Αναζητώντας πόρους επισκέπτεται τις Η.Π.Α. τον Οκτώβριο του 1928. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπισε ήταν η άρνηση βοήθειας από τους εκεί ομογενείς επειδή στην Ελλάδα πρωθυπουργός ήταν ο Βενιζέλος και στην Αμερική κυριαρχούσαν οι φιλοβασιλικοί. Παρόλαυτά κατάφερε να συγκεντρώσει χρήματα για την ανοικοδόμηση και βοήθεια των σεισμοπλήκτων της Κορίνθου, του Λουτρακίου και των γύρω περιοχών. Τότε ο Οικουμενικός ο Πατριάρχης Φώτιο Β΄ τον διόρισε έξαρχο της Εκκλησίας Β. και Ν. Αμερικής με την εντολή όπως επιδιώξει την αποκατάσταση της ειρήνης στα αμερικανικά εκκλησιαστικά πράγματα. Με δική του πρόταση εκλέγεται από την Πατριαρχική Σύνοδο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής ο μέχρι τότε Μητροπολίτης Κερκύρας και μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας.  Μετά το θάνατο του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου στις 23 Απριλίου του 1938 διεκδικεί στη Σύνοδο της Ιεραρχίας τη θέση του Αρχιεπισκόπου έχοντας ως αντίπαλο το Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο Φιλιππίδη. Τα Ανάκτορα, ο Υπουργός Παιδείας Κ. Γεωργακόπουλος και μερικοί ακόμα υπουργοί ήταν υπέρ του Δαμασκηνού. Όμως, ο ίδιος ο Μεταξάς και κάποιοι άλλοι υπουργοί του τάχθηκαν υπέρ του Χρυσάνθου θεωρώντας τον Δαμασκηνό φιλοβενιζελικό. Ο Δαμασκηνός εκλέγεται τελικά Αρχιεπίσκοπος με 31 ψήφους έναντι 30 του αντιπάλου του στις 5 Νοεμβρίου 1938. Η ψήφος που έκρινε το αποτέλεσμα ανήκε στον Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως και Κονίτσης Ιωάννη (δεδηλωμένου υποστηρικτή του Δαμασκηνού) που είχε καταδικασθή από το πρωτοβάθμιο Συνοδικό Δικαστήριο σε έκπτωση και εκκρεμούσε η έφεσή του. Για το λόγο αυτό ο Μεταξάς μεθοδεύει προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Την προσφυγή καταθέτουν οι Μητροπολίτες Μυτιλήνης Ιάκωβος, Φθιώτιδος Αμβρόσιος και Σάμου Ειρηναίος με κύρια αιχμή ότι ο Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλης ψήφισε παράνομα. Το Σ.τ.Ε., υπό την ισχυρή επιρροή της δικτατορίας, αποφάσισε οριακά, με 8 έναντι 7 ψήφων, την αποδοχή της προσφυγής των ιεραρχών και ακύρωσε την εκλογή Δαμασκηνού παρά την ένσταση άλλων 32 Μητροπολιτών. Μετά την απόφαση αυτή το καθεστώς δημοσιεύει τον ειδικό αναγκαστικό νόμο 1493 της 3 Δεκεμβρίου 1938 διορίζοντας Αριστίνδην Σύνοδο, με Μητροπολίτες προσκείμενους σε αυτό, η οποία ακυρώνει και εκκλησιαστικά την εκλογή Δαμασκηνού και εκλέγει Αρχιεπίσκοπο το Χρύσανθο. Ο Δαμασκηνός περιορίζεται, φρουρούμενος από τη Χωροφυλακή, στην Μονή Φανερωμένης στη Σαλαμίνα όπου παραμένει καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μεταξά και του ελληνοϊταλικού πολέμου. Στις 27 Απριλίου του 1941 τα ναζιστικά στρατεύματα στην Αθήνα εγκαθιδρύουν κυβέρνηση δοσίλογων με πρωθυπουργό το στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου. Ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος αρνείται να ορκίσει την κυβέρνηση και με αφορμή τον τρόπο εκλογής του συγκαλείται στις 2 Ιουλίου του 1941, βάσει του Νομικού Διατάγματος της 17ης Ιουνίου 1941, Μείζων Σύνοδος από 23 αρχιερείς, που ακυρώνει τις πράξεις της Αριστίνδην Συνόδου και επαναδεικνύει ως Αρχιεπίσκοπο το Δαμασκηνό. Στις 5 Ιουλίου εκδίδεται απόφαση της κυβέρνησης που αναγνωρίζει την εκλογή του. Ως αντάλλαγμα ο Δαμασκηνός αναγνωρίζει τη νέα δοσιλογική κυβέρνηση, καθώς συνδεόταν φιλικά με τον Τσολάκογλου. Το δοσιλογικό καθεστώς αναζητώντας να βρει ερείσματα στην κοινωνία αναζητεί λύση στην επισιτιστική κρίση του 1942. Ο Αρχιεπίσκοπος απευθύνεται στο Βατικανό και ζητάει τη βοήθεια του ιδίου του Πάπα. Συγχρόνως ζητάει εγγράφως τη συνδρομή της Γερμανικής και Ιταλικής πρεσβείας για τη βελτίωση της κατάστασης. Προς τιμή του θα πρέπει να αναγνωριστεί η μέριμνά του για τη διάσωση των Ιουδαίων στο θρήσκευμα Ελλήνων πολιτών και των αθίγγανων. Για τη δράση του αυτή τιμήθηκε αργότερα από την Ισραηλιτική κοινότητα. Κατ’ εντολή του εκδίδονταν πιστοποιητικά βαπτίσεως για τους Εβραίους ώστε να εμφανίζονται ως Χριστιανοί και να αποφεύγεται η σύλληψη και απέλασή τους. Επανειλημμένα διαμαρτυρήθηκε στους Γερμανούς ανώτερους διοικητές για τη συνεχιζόμενη πρακτική της δολοφονίας Εβραίων. Στη συνέχεια παρεμβαίνει ζητώντας από τις αρχές κατοχής την παύση της επιθετικότητας των Βουλγάρων συμμάχων του Άξονα κατά των ελληνικών πληθυσμών Μακεδονίας και Θράκης. Η όλη του πρακτική εξοργίζει τους κατακτητές και τον θέτουν σε κατ’ οίκον περιορισμό τον Μάιο του 1944, ενώ γίνονται και σκέψεις για μεταγωγή του σε στρατόπεδο της Γερμανίας. Ο ίδιος όμως ουδέποτε επιχείρησε να στραφεί ουσιαστικά εναντίον του καθεστώτος και να υποστηρίξει το αντιστασιακό κίνημα. Ο Δαμασκηνός θα παίξει καταλυτικό ρόλο στη μετάβαση από τη γερμανική διοίκηση στην ελληνική. Έτσι, λοιπόν κατά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων ο στρατηγός Φέλμι του ζητά να μεσολαβήσει στο βρετανικό στρατηγείο και την ηγεσία των ανταρτών, ώστε να επιδείξουν ανοχή έναντι των υποχωρούντων Γερμανών. Ακολουθεί η εξέγερση των δεκεμβριανών. Ο Τσόρτσιλ ήταν αποφασισμένος να επιβάλει τα συμφέροντα του όσο το δυνατόν γρηγορότερα και αποφάσισε να έρθει ο ίδιος στην Ελλάδα. Στην Αθήνα έφτασε ανήμερα Χριστούγεννα, και στις 26 Δεκέμβρη άρχισε διάσκεψη υπό την προεδρία του Δαμασκηνού με τη συμμετοχή αντιπροσώπων του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, των Άγγλων, της κυβέρνησης Παπανδρέου και άλλων πολιτικών. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης, ο Τσόρτσιλ και η πλειοψηφία των πολιτικών αξίωσαν την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ χωρίς όρους, ενώ το ΕΑΜ διατύπωνε τις θέσεις του για τιμωρία των δοσίλογων και των ταγματασφαλιτών, διάλυση όλων των εθελοντικών σωμάτων, τη δημιουργία Εθνικού Στρατού και δημιουργία κυβέρνησης πραγματικής εθνικής ενότητας. Η σύσκεψη κατέληξε σε αδιέξοδο. Έτσι, στις 31 Δεκέμβρη, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός διορίζεται (από τους πολιτικούς και τους Άγγλους) αντιβασιλέας, παρά τις αντιρρήσεις του Γεωργίου Β΄, και προσπαθεί να σχηματίσει νέα κυβέρνηση, χωρίς τη συμμετοχή του ΕΑΜ. Την ίδια ημέρα ο Παπανδρέου παύεται από τον Τσόρτσιλ και η κυβέρνησή του διαλύεται. Επόμενος πρωθυπουργός αναλαμβάνει, στις 3 Γενάρη, ο Νικόλαος Πλαστήρας ο οποίος μέχρι τότε βρίσκονταν στη Νίκαια της Γαλλίας από όπου και τον έφεραν οι Άγγλοι εσπευσμένα. Ακολουθεί επίθεση των Άγγλων και υποχώρηση του ΕΛΑΣ. Η καταστρατήγηση των όρων της Συμφωνίας της Βάρκιζας οξύνει τις αντιθέσεις μέσα στην κοινωνία και πολώνει τα δύο στρατόπεδα. Από τη μία οι πολιτικοί με την στήριξη των Άγγλων και του δοσιλογικού κρατικού μηχανισμού και από την άλλη το ΕΑΜ που είχε τη στήριξη της κοινωνίας. Στις 15 Μαΐου 1945 ο Δαμασκηνός είναι ο πρώτος Έλληνας αρχηγός που επισκέπτεται τα ελεύθερα Δωδεκάνησα. Ο Δαμασκηνός, μαζί με το διευθυντή του Πολιτικού του Γραφείου, διπλωμάτη και ποιητή Γιώργο Σεφέρη, μεταβαίνει στο Λονδίνο. Εκεί καταθέτει επίσημο αίτημα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και συναντάται στις 13 Σεπτεμβρίου με το Γεώργιο, στον οποίο προτείνει την αναβολή του δημοψηφίσματος, κάτι που επιθυμούν και οι Βρετανοί συνομιλητές του. Οι ήδη ψυχρές και καχύποπτες σχέσεις Βασιλέως και Αντιβασιλέως επιδεινώνονται. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, αφού προηγουμένως καταθέτει στεφάνι στην Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι, αναλαμβάνει και χρέη Πρωθυπουργού από τις 17 Οκτωβρίου έως την 1 Νοεμβρίου 1945. Οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα καταρρέουν η μία μετά την άλλη ενώ ο Δαμασκηνός απογοητευμένος υποβάλει την πρώτη παραίτησή του στις 22 Νοεμβρίου 1945. Ο πολιτικός κόσμος προσπαθεί να το μεταπείσει και τελικά παραμένει στη θέση του. Στις 31 Μαρτίου 1946 πραγματοποιούνται βουλευτικές εκλογές χωρίς τη συμμετοχή του Κ.Κ.Ε. γεγονός που οξύνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Η δεύτερη παραίτηση έρχεται στις 4 Απριλίου 1946 και αποστέλλεται στο Λονδίνο προς το Γεώργιο από τη νέα κυβέρνηση με την παράκληση να μη γίνει δεκτή. Το δημοψήφισμα για το πολιτειακό πραγματοποιείται την 1η Σεπτεμβρίου 1946 και επαναφέρει τη Μοναρχία στην Ελλάδα. Ο Δαμασκηνός παραιτείται από Αντιβασιλέας για τρίτη φορά οριστικά πλέον στις 28 Σεπτεμβρίου 1946 και αποσύρεται στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα. Είναι αξιοσημείωτο πως λίγους μήνες αργότερα την 1 Απριλίου 1947 πεθαίνει ο Βασιλεύς Γεώργιος και τα Ανάκτορα, αντιδρώντας στην παρουσία του Δαμασκηνού στην κηδεία, καλούν τον πρώην Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο να τελέσει την ακολουθία. Ο Δαμασκηνός άφησε την τελευταία του πνοή στην Αθήνα στις 20 Μαΐου 1949 σε ηλικία 59 ετών.