Ο Παντελής Πουλιόπουλος (Θήβα 1900 – ...

Ο Παντελής Πουλιόπουλος (Θήβα 1900 –
Νεζερό 1943) υπήρξε μια από τις πιο λαμπρές φυσιογνωμίες του ελληνικού
κομμουνιστικού κινήματος. Συμμετείχε στο κίνημα των φαντάρων στο μικρασιατικό
μέτωπο, υπήρξε ηγέτης του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών, γραμματέας του ΚΚΕ,
ηγέτης του ελληνικού τροτσκιστικού ρεύματος, σημαντικός μαρξιστής- διανοούμενος
και αγωνιστής δικηγόρος. Εκτελέστηκε στο Νεζερό της Λάρισας από τα Ιταλικά
στρατεύματα Κατοχής. Γιος του Νικολάκη Πουλιόπουλου, εμπόρου που καταγόταν από
την Ήπειρο, είχε την οικονομική δυνατότητα να ολοκληρώσει τις γυμνασιακές του
σπουδές και να γραφτεί το 1919 στη Νομική Σχολή της Αθήνας.  Εκεί ο Πουλιόπουλος στρατολογήθηκε στους
ομίλους που είχαν δημιουργήσει τα μέλη του ΣΕΚΕ(Κ). Το 1920 καλείται να
υπηρετήσει τη θητεία του στο μέτωπο. συνέβαλε στην οργάνωση αντιπολεμικού του
κινήματος στο μέτωπο. Συμμετείχε στη σύνταξη της εφημερίδας "Ερυθρός
Φρουρός" και στην οργάνωση κομμουνιστικών πυρήνων στις μονάδες. Οι
προκηρύξεις του "Κεντρικού συμβουλίου των κομμουνιστών φαντάρων του
μετώπου" είναι συνήθως γραμμένες από το χέρι του Πουλιόπουλου. Η δράση του
αυτή προκάλεσε τη σύλληψή του μαζί με άλλους συντρόφους του και την παραπομπή
του σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και με προοπτική την
εκτέλεση. Σύντομα όμως το μέτωπο κατέρρευσε και απελευθερώθηκε. Εμπνευσμένος
από την Οκτωβριανή Επανάσταση και ριζοσπαστικοποιημένος μέσα στις παράνομες και
σκληρές συνθήκες της δράσης στο μέτωπο συμπαρατάχτηκε, όπως και η πλειονότητα
των φαντάρων του ΣΕΚΕ(Κ), με την κομμουνιστική τάση μέσα στο Κόμμα. Έτσι, θα
είναι καίρια η συμβολή του στο Έκτακτο Εκλογικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ(Κ) (Σεπτέμβρη
1923) στο οποίο θα καταδικαστούν οι «ρεφορμιστές» σοσιαλδημοκράτες και οι
«εξτρεμιστές» του Παπαναστασίου. Ο ίδιος θα αναδειχθεί πρόεδρος της Πανελλήνιας
Ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών πρωταγωνιστώντας στις κινητοποιήσεις τους. Τότε
συνέγραψε το έργο του Πόλεμος κατά του πολέμου (με το ψευδώνυμο Φίλιππος
Ορφανός). Στα τέλη του 1923, ο Παντελής Πουλιόπουλος θα μεταβεί στην Μόσχα και
θα εκπροσωπήσει το κόμμα στην ΚΔ. Εκεί θα συναντήσει τον Λένιν και τον Κάμενεφ.
Το Φεβρουάριο του 1924 εκλέγεται γραμματέας του ΚΚΕ, στο λεγόμενο συνέδριο της
μπολσεβικοποίησης. Κατά ένα τρόπο έφερε την εμπιστοσύνη των Ζηνόβιεφ και
Κάμενεφ, αλλά και παράλληλα ήταν ένας άνθρωπος που είχε αναδειχτεί μέσα από το
αντιπολεμικό κίνημα και το κίνημα των Παλαιών Πολεμιστών και, βέβαια, εξέφραζε
το, οριστικά ηγεμονικό πλέον, μπολσεβίκικο ρεύμα. Ο Πουλιόπουλος συμπύκνωνε στο
πρόσωπό του τα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη, που αναδείχθηκε από τους κοινωνικούς
αγώνες και ταυτόχρονα ήτανε αρεστός στην ΚΔ. Έφερε το χρίσμα των ηγετών της
χώρας του σοσιαλισμού και, επομένως, την υπόσχεση νίκης και της επίλυσης κάθε
προβλήματος. Στο Συνέδριο αυτό το Κόμμα θα αποχτήσει τα τυπικά χαρακτηριστικά
ενός μπολσεβίκικου κόμματος, αλλά και ταυτόχρονα θα υιοθετήσει συνθήματα, όπως
αυτό της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας και της Θράκης, που στο όνομα της
διεθνιστικής πάλης θα αποβούν καταστροφικά για το ελληνικό κομμουνιστικό
κίνημα. Ο Πουλιόπουλος θα είναι ο βασικός υποστηρικτής αυτών των θέσεων. Η
Παγκαλική δικτατορία συνέλαβε όμως την ηγεσία του ΚΚΕ με την κατηγορία της
“εσχάτης προδοσίας” και την κατηγορία της απόπειρας “απόσπασης της Μακεδονίας
και της Θράκης”. Οι Π. Πουλιόπουλος, Ι. Μοναστηριώτης, Τ. Φίτσιος και Σ.
Μάξιμος αντιμετωπίζουν σε τρεις συνεχείς δίκες την ποινή του θανάτου. Πολλές
διεθνείς οργανώσεις απέστειλαν διαμαρτυρίες. Οι κατηγορίες απορρίφτηκαν, αλλά
αντί να απελευθερωθούν εξορίστηκαν στην Ανάφη, την Αμοργό και τη Φολέγανδρο .

Ο Πουλιόπουλος
εξορίστηκε στη Φολέγανδρο. Αφέθηκε ελεύθερος το 1926 με την πτώση της
δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου. Σε μια κομματική “Σύσκεψη Παραγόντων” ο
Πουλιόπουλος θα αναγνωριστεί ως ηγέτης του Κόμματος. Ο ίδιος όμως θα παραιτηθεί
και θα αποσυρθεί στη Θήβα επικαλούμενος προσωπικούς λόγους. Οι καταστροφικές
συνέπειες  του συνθήματος για το
Μακεδονικό, η ασυνέπεια της γραμμής του Κόμματος και των στελεχών που ανέλαβαν
την ηγεσία κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του τον οδήγησαν σε μια προσωπική και
πολιτική κρίση και προκάλεσαν έναν ευρύτερο προβληματισμό για την πορεία της
Κομμουνιστικής Διεθνούς. Έτσι, σύντομα από αδιαμφισβήτητος ηγέτης θα περάσει
στην αντιπολίτευση προσχωρώντας στις θέσεις του Τρότσκι. Στο 3ο Τακτικό
Συνέδριο το 1927 θα ασκήσει δριμύτατη κριτική στην ανερχόμενη ηγετική ομάδα
Χαϊτά Ευτυχιάδη.  Θεωρούσαν πως το Κόμμα
βρισκόταν σε θεωρητική ανηλικιότητα και ζητούσαν γενική ανακαθάριση και νέα
επιλογή των στελεχών του. Διαφωνούσαν με τη στάση των εκπροσώπων της ΚΔ και
ζητούσαν να γίνει ενημέρωση για τις διαφωνίες στο εσωτερικό της ΚΔ και του ΚΚ
ΕΣΣΔ και υποστήριζαν την εγκατάλειψη του συνθήματος για ανεξαρτησία της
Μακεδονίας – Θράκης. Η διαγραφή των αντιπολιτευόμενων θα οδηγήσει στη
συγκρότηση της Αριστερής Αντιπολίτευσης του ΚΚΕ (μαζί με τους Μάξιμο,
Νικολινάκο, Γιατσόπουλο, Σκλάβο) που εξέδιδε το περιοδικό Σπάρτακος. Το 1930 θα
διεκδικήσει την αναγνώριση ως επίσημου τμήματος της Διεθνούς Αριστερής
Αντιπολίτευσης, αλλά ο Τρότσκυ θα προτιμήσει τους αρχειομαρξιστές. Ο
Πουλιόπουλος και η ομάδα του θα ασκήσουν κριτική στον Τρότσκυ για αυτή την
επιλογή του και θα συμπαραταχθούν με μια τάση που αποχώρησε από την ΔΑΑ και
είχε ως αρχηγό τον Αυστριακό Κουρτ Λαντάου. Ο Πουλιόπουλος δε θα αποδεχθεί ποτέ
το  Αρχειομαρξιστικό ρεύμα ως τμήμα της
αντιπολίτευσης και θα το πολεμήσει περισσότερο από την ηγεσία του ΚΚΕ. Η βασική
τους διαφωνία ήταν ότι ο Πουλιόπουλος δε έβλεπε την ομάδα του ως μια ξεχωριστή
οργάνωση που έχει στόχο την ίδρυση ενός νέου κόμματος. Αλλά αντίθετα, ως μια
αντιπολίτευση που ασκεί κριτική στο ΚΚΕ, αποσκοπεί στην επανένταξή της στο
Κόμμα και στην επαναφορά των λενινιστικών αρχών στην πολιτική του γραμμή. Το
1934 η Ομάδα Σπάρτακος θα συγχωνευθεί με την οργάνωση του Μιχάλη Ράπτη ΛΑΚΚΕ
και ιδρύσουν την ΟΚΔΕ. Αρχικά, ο Πουλιόπουλος διαφωνεί με τη θέση του Τρότσκυ
για ίδρυση νέας Διεθνής και νέου Κόμματος. Η απόφαση της 4ης Ολομέλειας του ΚΚΕ
που ορίζει ότι λόγω του μη-ανεπτυγμένου και "μισοφεουδαρχικού"
χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού η επερχόμενη επανάσταση στην Ελλάδα δε θα
μπορούσε να είναι σοσιαλιστική αλλά αστικοδημοκρατική, τον οδηγήσε σε συμφωνία
με τον Τρότσκυ. Ο Πουλιόπουλος με το έργο του Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική
Επανάσταση στην Ελλάδα; υποστήριξε το σοσιαλιστικό της χαρακτήρα,
τονίζοντας τόσο το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης στην Ελλάδα και την
πραγματοποιημένη λύση του αγροτικού ζητήματος όσο και ότι πολλά θέματα που
παρουσιάζονται σαν έλλειμμα δημοκρατίας η αστική τάξη δεν μπορούσε πια να τα
επιλύσει και μάλιστα έπαιρνε μια έντονα αυταρχική στροφή. Θεωρούσε ότι, στην
πράξη, αυτή η τακτική σήμαινε την εγκατάλειψη του στόχου της σοσιαλιστικής
επανάστασης γενικά.  Άλλο σημείο
σύγκρουσης με το ΚΚΕ ήταν η σχέση με τις μη-κομμουνιστικές εργατικές
οργανώσεις. Υπό το βάρος της ήττας με την άνοδο του  φασισμού στη Γερμανία τα επίσημα κομμουνιστικά
κόμματα, που για μια ολόκληρη περίοδο δεν ήθελαν καμία συνεργασία μαζί τους,
στράφηκαν προς την τακτική του "Λαϊκού Μετώπου". Ο Πουλιόπουλος   με το έργο του Λαϊκά Μέτωπα υποστήριζε
την ανάγκη συνεργασίας στη δράση, αλλά τονίζοντας την ανάγκη πολιτικής και
οργανωτικής ανεξαρτησίας των κομμουνιστών, απορρίπτοντας ιδιαίτερα τη συμμετοχή
σε οποιαδήποτε αστική κυβέρνηση. Το 1937 η ΟΚΔΕ θα συγχωνευθεί με μια άλλη
οργάνωση που προήλθε από διάσπαση του Αρχειομαρξισμού την Ενωτική ΟΚΔΕ.  Το Σεπτέμβριο του 1938, η ΕΟΚΔΕ συμμετείχε
στην ίδρυση της 4ης Διεθνούς στο Παρίσι. Το τεράστιο ζήτημα που θα απασχολήσει
το διεθνές και ελληνικό αντιπολιτευτικό κίνημα εκείνη την περίοδο ήταν η
οφειλόμενη στάση της εργατικής τάξης απέναντι στον επερχόμενο πόλεμο. Ορίζοντας
την Σοβιετική Ένωση ως εκφυλισμένο εργατικό κράτος που χρειάζεται μια νέα
πολιτική επανάσταση θεωρούσε ότι η εργατική τάξη και η 4η Διεθνής όφειλε να
στηρίξει την Σοβιετική Ένωση απέναντι στο φασισμό, άρα και στην επίθεση που
ενδεχομένως θα δεχόταν από τη ναζιστική Γερμανία. Όριζε όμως τον πόλεμο ως
ιμπεριαλιστικό και θεωρούσε ότι οι εργατικές τάξεις των εμπλεκόμενων χωρών δε
θα έπρεπε να υποστηρίξουν τις αστικές τους τάξεις. Στην αντίσταση, ο
Πουλιόπουλος και η ομάδα του κατήγγειλε το ΚΚΕ για εθνικοπατριωτισμό και
παρέκκλιση από τις αρχές του προλεταριακού διεθνισμού. Θεωρούσε ότι η Βρετανία
δε θα επέτρεπε μια επανάσταση στην απελυθερωμένη Ελλάδα. Για αυτό το λόγο δε
ζήτησαν ποτέ να ενταχθούν στο ΕΑΜ, αλλά το πολέμησαν. Οι τροτσκιστές όμως
έκαναν αντίσταση με το δικό τους τρόπο καλώντας σε κοινή δράση έλληνες εργάτες
και γερμανούς φαντάρους, σπάζοντας μαγαζιά κ.α. Η δικτατορία δεν απελευθέρωσε
τους πολιτικούς κρατούμενους με την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Το
1943, μαζί με πάνω από εκατό άλλους φυλακισμένους, εκτελέστηκε από τις ιταλικές
κατοχικές δυνάμεις στο Νεζερό, κοντά στη Λάρισα, σε αντίποινα για την ανατίναξη
της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Απευθύνθηκε στα ιταλικά στους στρατιώτες του
εκτελεστικού αποσπάσματος να μην τους εκτελέσουν στο όνομα του αντιφασισμού και
της διεθνιστικής αλληλεγγύης. Όταν οι στρατιώτες αρνήθηκαν να τους εκτελέσουν,
την εκτέλεση έκαναν οι αξιωματικοί.

Εκτός από τα
παραπάνω έργα, Μετέφρασε τα ελληνικά Το Κεφάλαιο και την Κριτική της
Πολιτικής Οικονομίας του Μαρξ  και την
Προδομένη Επανάσταση του Τρότσκι. Επίσης μετέφρασε τις Οικονομικές
Θεωρίες του Καρόλου Μαρξ και τον Καντ του Καρλ Κάουτσκυ  και την Ιστορία του Ιστορικού Υλισμού
του Νικολάι Μπουχάριν.

Κώστας Παλούκης εφημ. Σκριπ