Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης

Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης (Μάνη 1850-Αθήνα 1916), γόνος της γνωστής οικογένειας αγωνιστών και πολιτικών, επι μακρό διάστημα δεύτερος τη τάξη στο Εθνικό Κόμμα του Θ. Δηλιγιάννη, τον διαδέχτηκε μετά τη δολοφονία του στην αρχηγία του Κόμματος, ενώ ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός μετά το Κίνημα του Γουδί. Γιός του Πέτρου και εγγονός του αγωνιστή της επανάστασης και αδελφού του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη Κυριακούλη σπούδασε νομικά στο Παν. Αθηνών και στη συνέχεια Πολιτικές Επιστήμες στην Αγγλία και τη Γαλλία. Από το 1879 εκλέγεται επανειλημμένα βουλευτής Οιτύλου και ακολουθεί μια λαμπρή πολιτική σταδιοδρομία. Αρχικά συντάσσεται με το κόμμα του Θρας. Ζαΐμη, αλλά στη συνέχεια εντάσσεται στο Εθνικό Κόμμα του Θ. Δηλιγιάννη. Με το ψευδώνυμο «Ευρώτας» ασκούσε δριμύτατη κριτική εναντίον των κυβερνήσεων Τρικούπη γράφοντας στις αθηναϊκές εφημερίδες και κυρίως στην δηλιγιαννική Πρωία άρθρα κατά «των κερδοσκόπων, των τραπεζιτών, των χρηματιστών και των πλουτοκρατών» που ασκούσαν επιρροή σε αυτή. Τους κατονόμαζε ληστές και τους κατηγορούσε ότι προέτασσαν το ατομικό τους όφελος σε βάρος του κράτους καταστρέφοντας με αυτόν τον τρόπο το ήθος των Ελλήνων, που βασιζόταν στο χαρακτήρα, την τιμή, τη θρησκεία, τη δόξα και την έντιμη εργασία. Θεωρούσε πως ταίριαζε στις παραδόσεις της ελληνικής κοινωνίας η εντίμως αποκτημένη ιδιοκτησία και όχι το τυχαίο κέρδος των κερδοσκόπων. Αναδεδειγμένος σε «υπαρχηγό» του Θ. Δηλιγιάννη χρημάτισε Υπουργός Εσωτερικών στις περισσότερες δηλιγιαννικές κυβερνήσεις (1895, 1897, 1902, 1903, 1903-5) και Υπουργός Στρατιωτικών (1904-5). Η ξαφνική δολοφονία του Θ. Δηλιγιάννη στα 1905 θα φέρει ύστερα από παρέμβαση του βασιλιά τον Δ. Ράλλη στην πρωθυπουργία και την αρχηγία του Κόμματος. Η πολιτική επιβολής φόρων του νέου πρωθυπουργού όμως και η επίμονη στήριξη του βασιλιά σε αυτόν έθιξε τα πιο παραδοσιακά χαρακτηριστικά του δηλιγιαννισμού σπρώχνοντας την πλειοψηφία των βουλευτών στον Μαυρομιχάλη. Ως νέος αρχηγός του Εθνικού Κόμματος διακήρυξε την πίστη στις παλαιές αρχές του κόμματος. Απέκρουσε την κατάχρηση του δικαιώματος διάλυσης της βουλής από τον βασιλιά και υπερασπίστηκε την κοινοβουλευτική δημοκρατία, υποστήριξε μια λιτή πολιτική δαπανών, ελαφρύνσεις για τα πλατειά στρώματα και φορολογική δικαιοσύνη. Διατύπωσε παράλληλα όμως μεταρρυθμιστικούς στόχους, δίνοντας σαφή προτεραιότητα στα ζητήματα εξοπλισμών και της δημόσιας διοίκησης. Στο γλωσσικό ζήτημα θέλησε να υπερασπίσει την καθαρεύουσα με δραστικά μέτρα, ενώ ζήτησε να σταλεί διάβημα στο Παρίσι, ώστε να μετονομαστεί η έδρα της νεοελληνικής γλώσσας στην οποία δίδασκε ο Ψυχάρης. Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης θα είναι ο πολιτικός εκείνος που θα αποδεχτεί τα αιτήματα των Κινηματιών και ανέλαβε να σχηματίσει κυβέρνηση για να πραγματοποιήσει τις περισσότερες από τις μεταρρυθμίσεις που προπαγάνδιζε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος. Αυτό συνέβη γιατί ουσιαστικά το πρόγραμμα του Συνδέσμου για διασφάλιση της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των πολιτών, μια έντιμη διοίκηση, απομάκρυνση των πριγκίπων από το στράτευμα, αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, φορολογική ελάφρυνση και γενικά ένας λόγος με αναφορές στη θρησκεία και ταυτόχρονα ενάντιος στις «αριστοκρατικές ελίτ» ταυτιζόταν με τις βασικές αρχές του Εθνικού Κόμματος. Έτσι και με την πίεση των στρατιωτικών η βουλή ψήφισε έναν τεράστιο αριθμό νόμων. Η αντίδραση των θεοτοκικών βουλευτών θα οδηγήσει τον Μαυρομιχάλη να προτείνει στον Ν. Ζορμπά δικτατορία για να συνεχισθούν οι μεταρρυθμίσεις, πρόταση που ο αρχηγός του Συνδέσμου θα αρνηθεί επιλέγοντας ως λύση να καλέσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μετά την επικράτηση του Βενιζέλου ο Μαυρομιχάλης πιστός στις παραδόσεις του κόμματός του θα υποστηρίξει σθεναρά νόμο περί απαλλοτρίωσης. Στις επόμενες εκλογές δε συνασπιστεί με τα «παλαιά κόμματα» τόσο εξαιτίας του ενεργού ρόλου του στο πραξικόπημα,αλλά και ούτε με τον Βενιζέλο εξαιτίας της θέσης του εναντίον της Αναθεώρησης. Αίτημά του, πιο ριζοσπαστικό από τον Βενιζέλο και πιο κοντά στο λαϊκό κλίμα ήταν μια Συντακτική Συνέλευση από μια κυρίαρχη εθνοσυνέλευση. Το Εθνικό Κόμμα υπό τον Κ. Μαυρομιχάλη πλέον θα αναφέρεται εμφατικά στον ρόλο του αρχηγού του στο κίνημα ασκώντας κριτική στον Βενιζέλο για ασυνέπεια απέναντι στις υποσχέσεις του για «ανόρθωση». Δε θα διστάσει να επικρίνει τον βασιλιά. Θα πολεμήσει σκληρά τον Βενιζέλο για τις σύγχρονες πολιτικές προαπγάνδας που μεταχειρίζονταν οι Φιλελεύθεροι και κυρίως στο ζήτημα της δημοτικής. Θα τον στηρίξει σθεναρά όμως όταν ξέσπασε ο Βαλκανικός πόλεμος. Ο Μαυρομιχάλης θα διακηρύξει έντονα ότι το μόνο που τον ενώνει με τον «ξένο», δηλαδή τον Βενιζέλο,  ήταν οι κοινοί δεσμοί εθνικών προσδοκιών. Το Κόμμα πιστό στις δηλιγιαννικές παραδόσεις θα συνεχίσει να απευθύνεται μέσα από έναν πατριαρχικό, χριστιανικό και ηθικό λόγο στα μεσαία και κατώτερα στρώματα των πόλεων, τους τεχνίτες και τους εργάτες, στους ανεξάρτητους αγρότες με δική τους γη καθώς και στους ακτήμονες. Ο λόγος αυτός θα ενταθεί όταν θα διαφανεί ότι η πολιτική των Φιλελευθέρων ευνοεί τα ανώτερα αστικά στρώματα και ιδιαίτερα τους επιχειρηματίες. Ο θάνατος του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη θα οδηγήσει στην εξαφάνιση του Εθνικού Κόμματος. Άλλοι βουλευτές και πολιτευτές θα στηρίξουν τον Βενιζέλο, ενώ το μεγαλύτερο κομμάτι την Αντιπολίτευση και κυρίως τον παλιό δηλιγιαννικό Δ. Ράλλη.