Της Αννας Μαρίας Δρουμπούκη
Η Εφη Αβδελά, καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο «Διά λόγους τιμής» είχε μελετήσει εγκλήματα τιμής στη μετεμφυλιακή ελληνική κοινωνία τις δεκαετίες 1950 και 1960 (2002, εκδόσεις Νεφέλη). Με το νέο της βιβλίο συνεχίζει την εξέταση της δυναμικής των μεταπολεμικών κοινωνικών μετασχηματισμών, αυτή τη φορά μέσα απ’ τις μορφές που πήρε η πειθάρχηση των νέων. Η συγγραφέας ερευνά, μεταξύ άλλων, το ζήτημα της «παιδικής και νεανικής εγκληματικότητας» και τους τρόπους με τους οποίους αναδύθηκε στους κόλπους της ελληνικής δικαιοσύνης, και κατ’ επέκταση, της ελληνικής κοινωνίας. Την απασχολούν οι τρόποι συγκρότησης του μηχανισμού δικαιοσύνης ανηλίκων και σκιαγραφεί τις σχέσεις που διαμορφώθηκαν ανάμεσα στους επιμελητές και τους νέους προς «αναμόρφωση», καθώς και τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών.
Μέσα απ’ το βιβλίο αναδεικνύεται ένα πυκνό πλέγμα επιτήρησης, που ο Φουκό είχε ονομάσει «κυβερνητικότητα», αναφερόμενος στις τεχνικές διακυβέρνησης του πληθυσμού στο σύγχρονο κράτος. Οι μικροφυσικές της εξουσίας αντικατοπτρίζονται εναργέστατα στο σωφρονιστικό σύστημα και στις μεθόδους πειθάρχησης του πληθυσμού. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά η συγγραφέας, η οικογένεια είναι στο επίκεντρο της διακυβέρνησης. Υποκείμενο της επιτήρησης είναι ο συνήθης ύποπτος, η νεολαία, που αναδεικνύεται ως ο κατεξοχήν ασταθής παράγοντας στον πολιτικό σχεδιασμό της μετεμφυλιακής περιόδου. Τόσο η Δεξιά όσο και η Αριστερά ανησυχούσαν για τις νέες μορφές νεανικής κοινωνικότητας και ψυχαγωγίας τη δεκαετία του ’50 και αντιμετώπισαν τη νεολαία με όρους παθολογίας. Κεντρικό ζήτημα αναγορεύτηκε ο τεντιμποϊσμός και οι «φθοροποιές απολαύσεις» των νέων, και αυτό εκφράστηκε με μια μορφή ηθικού πανικού που επεκτάθηκε ευρέως στην ελληνική κοινωνία. Το ροκ εν ρολ, οι ανατρεπτικές ιδέες, οι καινούργιοι τρόποι ψυχαγωγίας δημιούργησαν παροξυσμικές αντιδράσεις, όπως την ίδρυση Τμήματος Ηθικής Προστασίας Παιδιού το 1951 από το Λύκειο Ελληνίδων για την ηθική διαπαιδαγώγηση των νέων, με έμφαση στον κινηματογράφο. Ο τεντιμποϊσμός δαιμονοποιήθηκε σε τέτοιο σημείο, ώστε το 1958 να συσταθεί ακόμα και Επιτροπή Νεότητος «προς αποσόβησιν της αλματωδώς αυξανόμενης εκλύσεως των ηθών της νεολαίας». Φαίνεται πως τη δεκαετία του ’50 έχουμε τη μεγαλύτερη πύκνωση του ηθικού πανικού, εξ ου και οι προσπάθειες καθιέρωσης της Εβδομάδος Παραστρατημένου Παιδιού, με συνεργασία διαφόρων φορέων, όπως η Εκκλησία, η Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων, και άλλων κοινωνικών συσσωματώσεων. Το 1959 ψηφίστηκε και ο γνωστός νόμος 4000 που συχνά συνοδευόταν από τη δημόσια διαπόμπευση των τεντιμπόηδων. Τα ξενόφερτα πρότυπα ντυσίματος και οι «εκμοντερνισμένες» συμπεριφορές, που εναρμονίζονταν με τις γενικότερες εξελίξεις τη ριζοσπαστική δεκαετία του ’60 στην Ευρώπη, αποτελούσαν παραστρατήματα που έπρεπε να ποινικοποιηθούν. Επαναλαμβανόμενα μοτίβα «ηθικού κινδύνου» ήταν οι «κακές» συναναστροφές των κοριτσιών και οι «έξαλλες παρέες» των πάρτι. Οι βραδινές έξοδοι ήταν κατακριτέες σε μια Ελλάδα που δεν ήταν συνηθισμένη σε τέτοιες καινοφανείς «δυτικές πρακτικές». Προβληματισμένοι γονείς για το ατίθασο παιδί τους, έφτασαν μέχρι το σημείο το 1963 να στείλουν στη βασίλισσα Φρειδερίκη επιστολή, με την οποία παρακαλούσαν για τη σύλληψη του παιδιού τους και τον εγκλεισμό του σε αναμορφωτικό ίδρυμα. Η συγγραφέας παραθέτει αποσπάσματα από αιτήσεις γονέων σε εισαγγελείς και δικαστές ανηλίκων που φανερώνουν την ανησυχία πως τα παιδιά τους μετατράπηκαν σε κακοποιά και διεφθαρμένα στοιχεία και ζητούν τα κατάλληλα μέτρα πειθάρχησης. Οι αιτίες της «διαφθοράς» είναι οι συνήθεις διαχρονικά: ερωτικές σχέσεις, κλοπές, κακές συναναστροφές, κάπνισμα, πάρτι, μοντέρνος χορός, ακόμα και πολύς κινηματογράφος. Στο βιβλίο βρίσκουμε στατιστικούς πίνακες για καταδίκες ανηλίκων, στοιχεία για τις συνθήκες διαβίωσης των οικογενειών στις μεγάλες πόλεις (το 1974 έχει υπολογιστεί ότι το 31% των νοικοκυριών ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας), μικροϊστορίες οικογενειών και παιδιών που αντιμετωπίζουν την ενδοοικογενειακή βία, ζήτημα το οποίο δεν έχει απασχολήσει την ιστορική έρευνα στην Ελλάδα. Στην αφήγηση παρελαύνουν παιδιά με πατεράδες μέθυσους, που σωφρονίζονταν με αλυσίδες και λουκέτο ή με δέσιμο στο δέντρο της αυλής, γονείς σε διάσταση ή άνεργοι, παιδιά ορφανά ως αποτέλεσμα του Εμφυλίου, ακόμα και ανήλικος με πατέρα στην αντικομμουνιστική οργάνωση Χ, που εκτελέστηκε από κομμουνιστές το 1948, και οι επιμελητές πρέπει να αποφασίσουν για την τύχη του.
Αυτό το βιβλίο εντοπίζει τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις πολιτισμικές πρακτικές, τις κοινωνικές σχέσεις και τις έμφυλες νόρμες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Αυτές ελάχιστα έχουν μελετηθεί, καθώς, όπως επισημαίνει η Αβδελά, ο φακός εστιάζει πάντοτε στις πολιτικές νεολαίες πριν και μετά τη μεταπολίτευση. Εξ ου και η σημαντικότητά του, καθώς αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα ―για τα ελληνικά δεδομένα― παραδειγματικής πολιτισμικής ιστορίας.
πηγή: https://www.efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου