Η ΜΙΣΘΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ στην ΕΛΛΑΔΑ

Η  ΜΙΣΘΩΤΗ  ΕΡΓΑΣΙΑ  στην  ΕΛΛΑΔΑ 

Σκέψεις και προτάσεις για την ανασυγκρότηση της εργατικής τάξης και των συνδικάτων

(Συμβολή στον διάλογο για την Ιδρυτική Συνδιάσκεψη της νέας συνδικαλιστικής παράταξης, 15-16/3/2014)

              

                                                                                               του Δημήτρη Α. Κατσορίδα

        

1. Τα χαρακτηριστικά της μισθωτής απασχόλησης 

Το σύνολο του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα (ή αλλιώς του Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού-Ο.Ε.Π.), σύμφωνα με στοιχεία του 2013, είναι 4.982.620 άτομα, εκ των οποίων οι απασχολούμενοι είναι 3.632.184 (2.167.056 άνδρες και 1.465.128 γυναίκες) και οι άνεργοι 1.350.435 ή 27,1% (689.406 άνδρες και 661.029 γυναίκες). Από τους απασχολούμενους, 2.285.744 δηλώνουν μισθωτοί, δηλαδή το 63% περίπου των εργαζομένων, ενώ αντίθετα, το 2008, το σύνολο των μισθωτών ήταν 2.974.398 άτομα και ποσοστό 65%. 

      

Η μείωση της απασχόλησης, από το 2008, κατά 950.000 εργαζόμενους, αναλογεί σε ποσοστό 72% στους μισθωτούς (688.650 άτομα).  Το υπόλοιπο μοιράζεται κυρίως στις κατηγορίες των εργοδοτών (2013: 244.325 - 2008: 381.22), των συμβοηθούντων και μη αμειβόμενων μελών στην οικογενειακή επιχείρηση (2013: 176.502 - 2008: 268.872), και των αυτοαπασχολούμενων χωρίς προσωπικό (25,5%) των οποίων η μείωση ήταν πολύ μικρή σε σχέση με το 2008 (2013: 925.613 - 2008: 957.633).

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η πλειοψηφία των εργαζομένων σε σχέση με τη θέση στο επάγγελμα είναι μισθωτοί (με μισθό ή ημερομίσθιο, ήτοι ποσοστό 63%, περίπου, των απασχολούμενων). Το 5% είναι συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη σε οικογενειακή επιχείρηση, το 25,5% είναι απασχολούμενοι χωρίς προσωπικό, δηλαδή εργάζονται για δικό τους λογαριασμό (αυτοαπασχολούμενοι) και το 6,7% είναι απασχολούμενοι με προσωπικό (εργοδότες).

Όμως, υπάρχει μια κατηγορία μισθωτών, οι οποίοι λόγω της θέσης και του ρόλου τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας (π.χ. διευθυντές, στελέχη επιχειρήσεων, νομικοί, κληρικοί και όσοι έχουν σχέση με κατασταλτικούς μηχανισμούς), καθώς επίσης και εξαιτίας του ύψους του εισοδήματός τους, δεν εντάσσονται στην εργατική τάξη. Κατά συνέπεια, παρ’ ότι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό για τον καθορισμό μιας τάξης είναι η σχέση της με τα μέσα παραγωγής και ιδιοκτησίας και μια ορισμένη πηγή εισοδήματος, εντούτοις, υπάρχουν και άλλα συστατικά στοιχεία, τα οποία καθορίζουν την υπαγωγή κάποιων κατηγοριών σε μία τάξη, όπως αυτά που προαναφέραμε, καθώς επίσης η επίγνωση κοινών οικονομικών συμφερόντων, χωριστού πολιτισμικού συστήματος, διασύνδεσης της κοινωνικής κοινότητας, αντίθεσης με το κεφάλαιο και κινητοποίησης (αν πρόκειται για την εργατική τάξη).

2. Διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της εργατικής τάξης

Με βάση τα προαναφερθέντα κριτήρια, τα υψηλόβαθμα μισθωτά διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων, ενώ με βάση τη σχέση τους με τα μέσα παραγωγής θα μπορούσε κάποιος να τα εντάξει στην εργατική τάξη (εφόσον δεν διαθέτουν ιδιοκτησία και η εργασία που συντελούν είναι παραγωγική), εντούτοις ο ρόλος τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας, δηλαδή η διευθυντική τους θέση, αλλά και ο υψηλός μισθός τους, ο οποίος δεν αντιστοιχεί με την αξία της εργατικής τους δύναμης αλλά είναι επιπέδου εισοδήματος καπιταλιστή, τους εντάσσει στα στρώματα της αστικής τάξης. 

Είναι γνωστό ότι όλα τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων λαμβάνουν πολύ υψηλά εισοδήματα, εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι εξουσιοδοτημένα πρόσωπα από τους κατόχους του κεφαλαίου να διευθύνουν τις εκάστοτε επιχειρήσεις με σκοπό την αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Αυτό υποδηλώνει ότι ένα μέρος των εισοδημάτων που καρπώνονται αποτελεί κομμάτι από το κέρδος και/ άρα συμμετοχή στην υπεραξία, εφόσον από τη θέση τους στην παραγωγή συμβάλλουν στη συλλογή υπεραξίας από τους χαμηλόμισθους που έχουν στην εποπτεία τους. Υπό αυτή την έννοια και ξεπερνώντας τη νομική διάσταση της κατοχής ιδιοκτησίας μπορούμε να πούμε ότι τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη υπάγονται στην αστική τάξη.  Αντίθετα, ο κλητήρας ή η καθαρίστρια ενός υπουργείου, παρ’ ότι δεν ανταλλάσσουν την εργασιακή τους δύναμη με κεφάλαιο αλλά με εισόδημα, δηλαδή η εργασία τους είναι μη παραγωγική εφόσον από αυτήν δεν αποσπάται υπεραξία, κατέχουν στο συγκεκριμένο και ιστορικά καθορισμένο σύστημα παραγωγής μια θέση που τους κάνει να εντάσσονται στην εργατική τάξη, ως μερίδα της εν λόγω τάξης, διότι είναι απλά εκτελεστικά όργανα διαταγών και το ύψος των μισθών τους είναι όπως της υπόλοιπης εργατικής τάξης. 

Επιπρόσθετα, οι λειτουργίες του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής θεμελιώνονται όχι μόνο σε μια οικονομική σχέση, δηλαδή στο ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής, αλλά και στο ποιος κατέχει την πολιτική εξουσία. 

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η δομή του καπιταλιστικού κράτους, μέσω των κατασταλτικών και ιδεολογικών του μηχανισμών, είναι έτσι διαρθρωμένη ώστε να εξασφαλίζει, να διατηρεί και να αναπαράγει το καπιταλιστικό σύστημα στο σύνολό του. Υπό αυτή την έννοια, επειδή ο σκοπός των κρατικών μηχανισμών καταστολής (στρατός, αστυνομία, δικαστήρια) εξαιτίας της θέσης και του ρόλου τους μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα δεν είναι άλλος από τη διατήρηση και αναπαραγωγή της συνολικής καπιταλιστικής κυριαρχίας, γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους κατατάσσουμε τους μισθωτούς αυτής της κατηγορίας εκτός των ορίων της εργατικής τάξης. 

3. Το πραγματικό μέγεθος της εργατικής τάξης στην Ελλάδα

Με βάση τα προηγούμενα, η μερίδα των μισθωτών που δεν εντάσσεται στην εργατική τάξη, περιλαμβάνει τις παρακάτω κατηγορίες:

Ø Μέλη των βουλευόμενων σωμάτων και ανώτερα διοικητικά στελέχη της Δημόσιας Διοίκησης και οργανισμών.

Ø Διευθύνοντες και ανώτερα στελέχη μεγάλων δημοσίων και ιδιωτικών επιχειρήσεων και οργανισμών.

Ø Διευθύνοντες επιχειρηματίες και προϊστάμενοι δημοσίων ή ιδιωτικών επιχειρήσεων. 

Ø Νομικοί εν γένει (Δικηγόροι, Εισαγγελείς, Δικαστές) και κληρικοί.

Ø Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών προστασίας (αστυνομικοί, δεσμοφύλακες, στρατιωτικοί). 

Αναλυτικότερα, η μερίδα των μισθωτών που δεν εντάσσεται στην εργατική τάξη, περιλαμβάνει, συνοπτικά, τις παρακάτω κατηγορίες:

Ø Ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη (49.600)

Ø Επαγγελματίες επιχειρήσεων και διοίκησης (92.770)

Έτσι, το σύνολο των μισθωτών που δεν περιλαμβάνονται στην εργατική τάξη ανέρχεται σε 142.370 άτομα, ήτοι ποσοστό 6,2% περίπου του συνόλου των μισθωτών. Αν σ’ αυτό τον αριθμό συμπεριληφθούν οι 60.800 μισθωτοί, οι οποίοι δεν είναι δυνατό να καταταγούν σε κάποιο επάγγελμα, καθώς επίσης και οι 66.770 απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών προστασίας (π.χ. αστυνομικοί κλπ.), τότε ο παραπάνω αριθμός εκτιμάται ότι θα ανέλθει, περίπου, σε 269.940 άτομα, ήτοι το 11,8% της μισθωτής απασχόλησης. 

Επομένως, αν από τα 2.285.740 του συνόλου των μισθωτών αφαιρέσουμε τους 269.940, τότε θα έχουμε 2.015.800 μισθωτών, ήτοι ποσοστό 55,5%, οι οποίοι πραγματικά υπάγονται στην εργατική τάξη.

Κατόπιν τούτου, δηλαδή μετά την αφαίρεση των παραπάνω κατηγοριών από τη δύναμη της μισθωτής εργασίας, η κατανομή των μισθωτών (2.015.800 άτομα), οι οποίοι όμως αποτελούν την πραγματική δύναμη της εργατική τάξη, περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες οικονομικής δραστηριότητας: 

ΚΛΑΔΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ	ΜΙΣΘΩΤΟΙ	%
ΓΕΩΡΓΙΑ, ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ, ΔΑΣΟΚΟΜΙΑ και ΑΛΙΕΙΑ	45.363	2,3%
ΟΡΥΧΕΙΑ και ΛΑΤΟΜΕΙΑ	9.223	0,5%
ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ	227.536	11,3%
ΠΑΡΟΧΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ, ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ, ΑΤΜΟΥ κλπ.	23.703	1,2%
ΠΑΡΟΧΗ ΝΕΡΟΥ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΛΥΜΑΤΩΝ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ	22.522	1,1%
ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ	92.639	4,6%
ΧΟΝΔΡΙΚΟ  και  ΛΙΑΝΙΚΟ  ΕΜΠΟΡΙΟ. ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΩΝ	349.321	17,3%
ΜΕΤΑΦΟΡΑ και ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ	111.459	5,5%
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ και ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ	153.831	7,6%
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ και ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ	64.071	3,2%
ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ και ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ	77.235	3,8%
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ  και  ΤΕΧΝΙΚΕΣ  ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ	63.216	3,1%
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ και ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ	45.935	2,3%
ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ και ΑΜΥΝΑ. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ	185.219	9,2%
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ	254.325	12,6%
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΥΓΕΙΑΣ και ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ	175.325	8,7%
ΤΕΧΝΕΣ,  ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ  και  ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ	27.858	1,4%
ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ	37.349	1,9%
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ  ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ  ΩΣ  ΕΡΓΟΔΟΤΩΝ [μισθωτοί στα ιδιωτικά νοικοκυριά]	48.387	2,4%
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ  ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ και  ΦΟΡΕΩΝ	1.289	0,1%
ΣΥΝΟΛΟ ΜΙΣΘΩΤΩΝ	2.015.806	100%

Με αυτά τα δεδομένα και σύμφωνα, πάντα, με την επεξεργασία των στοιχείων της Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ, 2013), φαίνεται ότι η μεγαλύτερη παρουσία, κατά σειρά μεγέθους, των απασχολούμενων μισθωτών, σε σχέση με την οικονομική δραστηριότητα, εντοπίζεται στο εμπόριο, στην εκπαίδευση, στη μεταποιητική βιομηχανία (βιομηχανία-βιοτεχνία), στη δημόσια διοίκηση και άμυνα, στην υγεία,  στα ξενοδοχεία-εστιατόρια («δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και υπηρεσιών»), στις μεταφορές-αποθηκεύσεις και στις κατασκευές. 

Ως ατομικό επάγγελμα οι περισσότεροι μισθωτοί, οι οποίοι ανήκουν στην εργατική τάξη, δηλώνουν το εξής: 

ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ	ΜΙΣΘΩΤΟΙ	%
Ασκούντες επιστημονικά επαγγέλματα και μηχανικοί	71.162	3,5%
Επαγγελματίες του τομέα της υγείας	60.194	3,0%
Εκπαιδευτικοί	222.855	11,1%
Επαγγελματίες του τομέα των τεχνολογιών πληροφόρησης	18.411	0,9%
Επαγγελματίες του νομικού, κοινωνικού και πολιτιστικού κλάδο	58.283	2,9%
Τεχνικοί θετικών επιστημών και μηχανικής	39.217	1,9%
Τεχνικοί του τομέα της υγείας	56.795	2,8%
Βοηθοί επαγγελματιών επιχειρήσεων και διοίκησης	107.318	5,3%
Βοηθοί επαγγελματιών του νομικού, κοινωνικού και πολιτιστικού	17.593	0,9%
Τεχνικοί του τομέα της πληροφόρησης και επικοινωνίας	11.791	0,6%
Υπάλληλοι γενικών καθηκόντων και χειριστές μηχανών με πληκτρολόγιο	153.611	7,6%
Υπάλληλοι εξυπηρέτησης πελατών	73.088	3,6%
Υπάλληλοι καταγραφής αριθμητικών δεδομένων και υλικών	60.783	3,0%
Άλλοι υπάλληλοι γραφείου	47.894	2,4%
Απασχολούμενοι στην παροχή προσωπικών υπηρεσιών	141.022	7,0%
Πωλητές	223.546	11,1%
Απασχολούμενοι στην παροχή ατομικής φροντίδας	22.553	1,1%
Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών προστασίας	15.331	0,8%
Ειδικευμένοι γεωργοί και κτηνοτρόφοι επαγγελματίες	16.514	0,8%
Ειδικευμένοι δασοκόμοι, υλοτόμοι, αλιείς και κυνηγοί επαγγ.	4.544	0,2%
Τεχνίτες ανέγερσης και αποπεράτωσης κτιρίων, εξαιρουμένων ….	70.975	3,5%
Τεχνίτες μετάλλων, μηχανημάτων και ασκούντες συναφή επαγγέλματα	48.819	2,4%
Χειροτέχνες και τυπογράφοι	8.054	0,4%
Ηλεκτρολόγοι και ηλεκτρονικοί	42.451	2,1%
Τεχνίτες επεξεργασίας τροφίμων, επεξεργασίας ξύλου, ειδών ένδυσης	42.012	2,1%
Χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, μηχανημάτων	44.422	2,2%
Συναρμολογητές (μονταδόροι)	3.911	0,2%
Οδηγοί μέσων μεταφοράς και χειριστές κινητού εξοπλισμού	117.721	5,8%
Καθαριστές και βοηθοί	114.105	5,7%
Ανειδίκευτοι εργάτες γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας	22.614	1,1%
Ανειδίκευτοι εργάτες ορυχείων, κατασκευών, μεταποίησης κλπ.	43.063	2,1%
Βοηθοί παρασκευής φαγητών	5.809	0,3%
Πλανόδιοι πωλητές, πρόσωπα που παρέχουν μικροϋπηρεσίες	556	0,0%
Συλλέκτες απορριμμάτων και άλλοι ανειδίκευτοι εργάτες	28.789	1,4%
ΣΥΝΟΛΟ ΜΙΣΘΩΤΩΝ	2.015.806	100%

Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα στοιχεία μπορούμε να πούμε ότι ως ατομικό επάγγελμα οι περισσότεροι μισθωτοί δηλώνουν ότι απασχολούνται ως πωλητές (223.546 άτομα ή 11,1%), εκπαιδευτικοί (222.855 άτομα ή 11%), υπάλληλοι γενικών καθηκόντων και χειριστές μηχανών με πληκτρολόγιο (153.611 άτομα ή 7,6%), απασχολούμενοι στην παροχή προσωπικών υπηρεσιών (141.022 άτομα ή 7%), οδηγοί μέσων μεταφοράς και χειριστές κινητού εξοπλισμού (117.721 άτομα ή 5,8%), καθαριστές και βοηθοί (114.105 άτομα ή 5,7%), βοηθοί επαγγελματιών επιχειρήσεων και διοίκησης (107.318 άτομα ή 5,3%), υπάλληλοι εξυπηρέτησης πελατών (73.088 άτομα ή 3,6%), οι ασκούντες επιστημονικά επαγγέλματα μηχανικοί (71.162 άτομα ή 3,5%) και οι τεχνίτες ανέγερσης και αποπεράτωσης κτιρίων (70.975 άτομα ή 3,5%).

Ακολουθούν οι υπάλληλοι καταγραφής αριθμητικών δεδομένων και υλικών (60.783 άτομα ή 3%), επαγγελματίες του τομέα της υγείας (60.194 άτομα ή 3%), επαγγελματίες του νομικού, κοινωνικού και πολιτιστικού κλάδου (58.283 άτομα ή 2,9%), τεχνικοί του τομέα της υγείας (56.795 άτομα ή 2,8%), τεχνίτες μετάλλων, μηχανημάτων και ασκούντες συναφή επαγγέλματα (48.819 άτομα ή 2,4%), άλλοι υπάλληλοι γραφείου (47.894 άτομα ή 2,4%), χειριστές σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων (44.422 άτομα ή 2,2%), ηλεκτρολόγοι και ηλεκτρονικοί (42.451 άτομα ή 2,1%), ανειδίκευτοι εργάτες ορυχείων, κατασκευών, μεταποίησης κλπ. (43.063 άτομα ή 2,1%), τεχνίτες επεξεργασίας τροφίμων, επεξεργασίας ξύλου, ειδών ένδυσης (42.012 άτομα ή 2,1%), τεχνικοί θετικών επιστημών και μηχανικής (39.217 άτομα ή 1,9%), ανειδίκευτοι εργάτες στη γεωργία-κτηνοτροφία-δασοκομία-αλιεία (22.614 άτομα ή 1,1%) και απασχολούμενοι στην παροχή ατομικής φροντίδας (22.553 άτομα ή 1,1%).

Τέλος, όσον αφορά την κατανομή του αριθμού των μισθωτών απασχολουμένων κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας (πρωτογενή, δευτερογενή, τριτογενή) φαίνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία, πάνω από τα 2/3, των μισθωτών της εργατικής τάξης, εργάζονται στο λεγόμενο τριτογενή τομέα της οικονομίας (εμπόριο, μεταφορές-επικοινωνίες, τράπεζες-ασφάλειες, λοιπές υπηρεσίες: 1.5498.820, ήτοι ποσοστό 79%), ενώ στο δευτερογενή (ορυχεία, βιομηχανία-βιοτεχνία, ηλεκτρισμός, ύδρευση, κατασκευές) το 18,6% (375.623 άτομα) και στον πρωτογενή (γεωργία, κτηνοτροφία, δάση, αλιεία) το 2,3% (45.363 άτομα).

4. Η ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας

Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη όλα τα προηγούμενα, τότε θα πρέπει οι υπολογισμοί για το πραγματικό μέγεθος της ελληνικής εργατικής τάξης να γίνουν σε νέα βάση.

Έτσι, αν στους 2.015.800 μισθωτούς, οι οποίοι, όπως ήδη είπαμε, υπάγονται πραγματικά στην εργατική τάξη, προστεθούν οι 749.500 άνεργοι, τότε μπορούμε να πούμε ότι η δύναμη της εργατικής τάξης ανέρχεται σε 2.765.300 άτομα ή 55,5%. Αν σε αυτούς συνυπολογίσουμε ένα τμήμα των εργαζομένων που εργάζονται στην μαύρη αγορά εργασίας και δεν καταγράφονται στις έρευνες εργατικού δυναμικού, καθώς επίσης και ένα τμήμα όσων δηλώνουν σαν αυτοαπασχολούμενοι (χωρίς προσωπικό), οι οποίοι όμως προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως μισθωτοί, συνήθως με Δελτίο Παροχής Υπηρεσιών, καθώς επίσης και τα συμβοηθούντα και μη αμοιβόμενα μέλη στην οικογενειακή επιχείρηση, τότε το πραγματικό μέγεθος της εργατικής τάξης είναι, κατά πως φαίνεται, πολύ μεγαλύτερο από τα στοιχεία που δίνει ο πραγματικός Ο.Ε.Π., δηλαδή υπερβαίνει το 60%.

Επιπλέον, ξέχωρα ότι τώρα έχουμε προσεγγίσει καλύτερα την πραγματικότητα για το μέγεθος της εργατικής τάξης στην Ελλάδα, μπορούμε επίσης να έχουμε και μια πιο αναλυτική εικόνα, όσον αφορά και την συνολική κοινωνική διάρθρωση, δηλαδή τον πραγματικό Οικονομικά Ενεργό Πληθυσμό (ΟΕΠ) και έτσι να φανεί πληρέστερα η δύναμη και το ειδικό βάρος της εργατικής τάξης στην διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας (βλ. τον παρακάτω Πίνακα 3).    

ΠΙΝΑΚΑΣ  3

             Ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας (σε χιλιάδες), 2013

ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ (με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ)	4.982.620
Απασχολούμενοι	3.632.184	72,9%
Σύνολο μισθωτών	2.285.744	63%
Σύνολο ανέργων	1.350.435	27,1%
Εργοδότες	244.325	6,7%
Αυτοαπασχολούμενοι (χωρίς προσωπικό)	925.613	25,5%
Συμβοηθούντα και μη  Αμειβόμενα μέλη στην  Οικογενειακή επιχείρηση	176.502	4,9%
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ  ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Αστικά & μικροαστικά στρώματα & κατασταλτικοί μηχανισμοί	514.265/εργ.δυναμ. =	10,3%
Εργοδότες	244.325
Διευθυντικά στελέχη,  Χρηματιστές κλπ.	142.370
Υπάλληλοι κατασταλτικών  μηχανισμών (π.χ. αστυνομία κλπ.)	66.770
Πρόσωπα μη δυνάμενα να καταταγούν	60.800
Ενδιάμεσες κατηγορίες	1.703.050/εργ.δυναμ. =	34,2%
Αυτοαπασχολούμενοι (χωρίς προσωπικό)	925.613
Συμβοηθούντα και μη  Αμειβόμενα μέλη στην  Οικογενειακή επιχείρηση	176.502
Υπόλοιπο Ανέργων	600.940
Πραγματικό μέγεθος της εργατικής τάξης	2.765.300/εργ.δυναμ. =	55,5%
Μισθωτοί εργαζόμενοι	2.015.800
Άνεργοι που υπάγονται στην εργατική τάξη	749.500

Παρατηρώντας τα στοιχεία του πραγματικού Ο.Ε.Π. διαπιστώνουμε πως αποδίδουν καλύτερα την πραγματική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας. 

Στηριζόμενοι, συνεπώς, στα προαναφερθέντα δεδομένα, αλλά ακόμη και στα στοιχεία των επίσημων στατιστικών (πίνακας 4), μπορούμε να πούμε ότι το ειδικό βάρος της μισθωτής εργασίας στην ελληνική κοινωνία, όχι μόνο δεν είναι  μικρό ή τείνει να φθίνει, όπως υποστηρίζουν διάφορες θεωρίες περί «τέλους της εργασίας», αλλά συνεχώς αυξάνεται, αποδεικνύοντας ότι η εργατική τάξη αποτελεί την πλειοψηφία του πραγματικού οικονομικά ενεργού πληθυσμού.

Με βάση, λοιπόν, τα θεωρητικά κριτήρια που μέχρι τώρα αναπτύξαμε οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η επέκταση της παραγωγικής σφαίρας πέρα απ’ τα όρια της υλικής παραγωγής, η αναπτυσσόμενη αλληλοσύνδεσή της με τη σφαίρα της κυκλοφορίας και τη σφαίρα των υπηρεσιών, σημαίνουν διεύρυνση όχι μόνο των ορίων της βιομηχανίας, αλλά και των ορίων της εργατικής τάξης, παρά τις δυσκολίες οριοθέτησής της.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4

Απασχολούμενοι κατά θέση στο επάγγελμα (1989-2013)

	Σύνολο Εργατικού Δυναμικού	Εργοδότες	Αυτοαπα-σχολούμενοι	Μισθωτοί	Βοηθός στην οικογενειακή επιχείρηση
1989	3.663.067	204.140	1.054.700	1.884.698	519.525
1992	3.680.039	255.770	1.045.536	1.935.943	442.790
1995	3.820.510	244.760	1.045.353	2.058.789	471.606
1998	3.967.167	288.093	1.000.263	2.244.958	433.854
2001	3.917.500	321.025	917.459	2.357.588	321.427
2004	4.330.497	346.834	962.540	2.746.202	274.921
2007	4.519.856	369.731	963.391	2.896.362	290.372
2010	4.427.000	354.900	975.300	2.853.900	242.900
2013	3.632.200	244.300	925.600	2.285.700	176.500

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού

5. Σκέψεις και ερωτήματα προς διερεύνηση για ένα νέο εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα

Είναι αναγκαίο, σήμερα, να αναζητήσουμε προβληματισμούς που προκύπτουν από τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην Ελλάδα και διεθνώς.

Η έλλειψη μιας σε βάθος ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας και του ελληνικού καπιταλισμού, είναι μια σοβαρή  αδυναμία που η λύση της αποτελεί τη βάση για κάθε είδους παρέμβαση. Η προαναφερθείσα σχηματική προσέγγιση της διαφορετικότητας και της διαστρωμάτωσης της μισθωτής εργασίας είναι αρκετή για να δείξει τις δυσκολίες που δημιουργούνται στην κατεύθυνση της ενοποίησης, πολιτικοποίησης και οργάνωσης του αγώνα της εργατικής τάξης.

Αλήθεια, έχουμε ασχοληθεί ποτέ στα σοβαρά, με το ποια είναι αυτή η εργατική τάξη, η σύνθεσή της και τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της;

Διότι, η εργατική τάξη δεν αποτελεί ένα ομοιογενές σύνολο. Μια σειρά από διαφοροποιήσεις στους κόλπους της, που αφορούν το επάγγελμα, την ειδίκευση, το μορφωτικό επίπεδο, τις αποδοχές, τον τρόπο ζωής και που αντικατοπτρίζονται στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης, είναι λόγοι που πρέπει σοβαρά να λάβουμε υπόψη.

Απόρροια αυτών των διαφοροποιήσεων είναι, πολλές φορές, και το χαμηλό επίπεδο αλληλεγγύης ανάμεσα στις επιμέρους κατηγορίες της εργατικής τάξης, γεγονός το οποίο θα πρέπει σοβαρά να απασχολήσει τα συνδικάτα.

Επιπλέον, η ανεργία και ο φασισμός έχουν αρχίσει να προβάλλουν επικίνδυνα και να γίνονται από τα πιο σοβαρά και κρίσιμα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει το συνδικαλιστικό κίνημα.

  

Όλα αυτά, τείνουν να ξαναφέρουν στην επιφάνεια και να ξαναδυναμώσουν παλιές διαιρέσεις και ανισότητες στους κόλπους των εργαζομένων.

Η ανάπτυξη της άτυπης εργασίας, της επισφάλειας και της ανεργίας έχουν αρνητικά αποτελέσματα στον συνδικαλιστικό αγώνα, επειδή, γίνεται δύσκολη η ένταξή τους στις συνδικαλιστικές δομές, αφού αυτές περιορίζονται σε ορισμένους κλάδους. Έτσι, η προσφυγή στην απεργία καθίσταται δύσκολη, με αποτέλεσμα, μερικές φορές, αυτές οι κατηγορίες εργαζομένων να παίζουν απεργοσπαστικό ρόλο.

Η κρίση και η προωθούμενη καπιταλιστική αναδιάρθρωση εντείνει τους διαχωρισμούς και τις διαστρωματώσεις μέσα στην εργατική τάξη, δημιουργώντας μαζί με την ίδια την οργάνωση της εργασίας πολυπλοκότητα και αντιφάσεις στην συμπεριφορά και στη συνείδησή της. Καπιταλιστική αναδιάρθρωση σημαίνει μια πολλαπλή κινητικότητα τμημάτων της εργατικής τάξης, μια μεταβατική κατάσταση, μέχρι τη φάση της δυναμικής ισορροπίας της, η οποία τροποποιεί συμπεριφορές, παρουσιάζει νέες αντιφάσεις, εμφανίζει νέα τμήματα και διαλύει άλλα. 

Ο χαρακτήρας της εργασίας γίνεται, πλέον, προσωρινός και η έννοια της «σταθερής εργασίας» τείνει να καταργηθεί. Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν ορισμένους να μιλούν για μετατροπή της σύμβασης εργασίας του εργαζόμενου σε «σύμβαση δραστηριότητας». Ταυτόχρονα, αυτές οι αναδιαρθρώσεις επιδρούν στις ίδιες τις εργασιακές σχέσεις και αλλάζουν την οργανωτική δομή της εργασίας, δηλαδή τόσο τη διάρθρωση της εργατικής τάξης όσο και αυτή των συνδικάτων.           

Το κεφάλαιο προσπαθεί να αξιοποιήσει την κρίση και την βίαια καπιταλιστική αναδιάρθρωση για να δημιουργήσει ρήγματα στην ενότητα της εργατικής τάξης και στους δεσμούς με τους κοινωνικούς της συμμάχους. Επενδύει ιδεολογικά στην προσπάθεια να πειστούν ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων ότι δεν ανήκουν στην εργατική τάξη (π.χ. τραπεζοϋπάλληλοι κ.ά.). 

Επιπλέον, τα φαινόμενα διαχωρισμού των μισθωτών, τα οποία εντείνονται και από την ανάπτυξη του ρατσισμού και του φασισμού, λειτουργούν αρνητικά για τις δυνάμεις της εργασίας, διότι το κεφάλαιο χτυπώντας, καταρχήν, τα πιο αδύνατα στρώματα της εργατικής τάξης, εφαρμόζει την πιο αντιδραστική και αντεργατική πολιτική.

Με λίγα λόγια, γινόμαστε μάρτυρες ενός πολλαπλού διαχωρισμού της εργατικής τάξης, ο οποίος θέτει σε κίνδυνο την ενότητά της, απειλώντας τις δυνάμεις της εργασίας από μια συντριπτική ήττα.

Μπροστά σ’ αυτές τις εξελίξεις, είναι αναγκαίο να επισημάνουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο θα επιβιώσουν τα συνδικάτα αποτελεί, σήμερα, μια υπόθεση εργασίας. Κατά πώς φαίνεται, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητά τους να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα που έχουν επιβάλει οι αλλαγές στην αγορά εργασίας και ιδιαίτερα να προσελκύσουν τα τμήματα των εργαζομένων που παραμένουν έξω από τις δομές του οργανωμένου συνδικαλιστικού κινήματος, για τους οποίους θα πρέπει να υπάρξουν τρόποι συλλογικής εκπροσώπησης (π.χ. οργανώσεις ανέργων κλπ.).

Όμως, η ανασυγκρότηση του εργατικού-συνδικαλιστικού κινήματος, καθώς επίσης η αναβάθμιση του περιεχομένου της συνδικαλιστικής παρέμβασης και διεκδίκησης επιδέχεται, πλέον, και νέες μορφές οργάνωσης του κόσμου της εργασίας. Και εδώ η ιστορική εμπειρία είναι απαραίτητη. Διότι, η ανασυγκρότηση της εργατικής τάξης και των συνδικάτων σημαίνει αξιοποίηση όλων των μορφών και εμπειριών τόσο του παρελθόντος όσο και των σύγχρονων. 

Ως τέτοιες μπορούμε να αναφέρουμε κάποιες, «από τα κάτω», πρωτοβουλίες, που μπορούν να υπάρξουν, όπως είναι οι επιτροπές αγώνα, οι τοπικές εργατικές λέσχες, οι επιτροπές κατά της ανεργίας, τα κέντρα συμβουλευτικής υποστήριξης εργαζομένων και ανέργων, οι μορφές εργατικής βοήθειας και αλληλεγγύης, οι διάφορες πολιτιστικές δράσεις, οι συνεταιρισμοί, κλπ., καθώς και πιο προωθημένες μορφές παρέμβασης, όπως είναι ο συντονισμός συνδικάτων, οι επιτροπές εργατικού ελέγχου στις επιχειρήσεις, οι καταλήψεις χώρων εργασίας και η προσπάθεια λειτουργίας των επιχειρήσεων με μορφές αυτοδιαχείρισης (π.χ. ΒΙΟΜΕ, ΕΡΤ) κλπ. Επίσης, πολύτιμη εμπειρία μπορεί να αποτελέσει η συνεργασία με τοπικές λαϊκές συνελεύσεις και δίκτυα αλληλεγγύης, τα οποία επιτελούν έργο συμπληρωματικό και ενισχυτικό και όχι ανταγωνιστικό απέναντι στα συνδικάτα, τα οποία, θα μπορούσαν να μπολιαστούν με γνώσεις και πρακτικές, ξεχασμένες, αλλά, εξαιρετικά πολύτιμες. 

Όλα αυτά και άλλα ακόμη, τα οποία μπορεί να ανακαλύψει η εργατική τάξη μέσα από τη δράση και από τις εμπειρίες της, βοηθούν στην περαιτέρω ωρίμανση της συνείδησής της, ούτως ώστε να δημιουργήσει τις δικές της δομές αντι-εξουσίας.

Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι αναγκαίο να τις δούμε σε ένα γενικότερο πλαίσιο της αυθόρμητης απόπειρας αναπλήρωσης των αδυναμιών που οφείλονται, από τη μια στη θεσμική απαξίωση των συνδικάτων που επέτυχαν οι μνημονιακές κυβερνήσεις και από την άλλη, στις διαχρονικές οργανωτικές δυσλειτουργίες και χωριστικές πρακτικές που επικρατούν στο εσωτερικό της εργατικής τάξης και του συνδικαλιστικού κινήματος.

Με λίγα λόγια, το ζητούμενο είναι μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες και δράσεις να βρεθούν οι τρόποι για την ανασυγκρότηση των δυνάμεων της εργασίας και των συνδικάτων και να μείνουν ενεργοί οι άνθρωποι. Διότι, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Λυμπεράτος, η ιστορική εμπειρία της Κατοχής και της αντίστασης, έδειξε ότι οι σκουπιδοτενεκέδες της πείνας γεννούσαν πιο συχνά καταδότες, συνεργάτες, κλέφτες και μαυραγορίτες από ό,τι επαναστάτες. Εντελώς αντίθετα, οι ενεργητικές πολιτικές, οι συγκεκριμένες προτάσεις, η κινηματική οργάνωση ήταν εκείνα που παρήγαγαν σύνθετα και διαρκή αποτελέσματα που απαιτούσε η τεράστια αντιστασιακή προσπάθεια.